اتابک جعفری، مدیرعامل شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور در خصوص طرح جهاد آبرسانی، همواره با نگاهی عدالت‌محور سخن گفته و معتقد است که این ابرپروژه بعد از انقلاب اسلامی می‌تواند در سرعت بخشیدن به چرخ‌های توسعه کشور و تحقق عدالت اجتماعی بسیار مؤثر باشد. او با توجه به سالی که گذشت و چالش‌های متعددی که پیش‌روی منابع آبی کشور بود نگاه خوش‌بینانه‌ای دارد اما معتقد است که بارش‌های اخیر، عقب‌افتادگی‌های منابع آبی ما را به‌صورت صددرصد مرتفع نساخته است.
متن کامل گفت‌وگوی روزنامه ایران با مدیرعامل شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور را در ادامه می‌خوانید:
- در خصوص بارش‌های اخیر و وضعیت آب شرب توضیح بفرمایید. آیا می‌توان گفت که ما از دوره خشکسالی خارج شده و وارد ترسالی شده‌ایم؟
در ابتدا باید به‌خاطر بارش‌های خوبی که در اواسط زمستان گذشته داشتیم خدا را سپاس گویم. اگر به خاطر بیاورید در اوایل پائیز گذشته بنا به اعلام سازمان هواشناسی، سال سختی از لحاظ بارش‌ها پیش‌بینی می‌شد. در همان موقع نیز بنده اعلام کردم که این پیش‌بینی‌ها در حد گمانه‌زنی است. واقعیت اینست که پیش‌بینی دقیق آب‌وهوا امکان‌پذیر نیست. اما خداروشکر پس از سه‌سال سخت که در ۵۲ سال اخیر بی‌نظیر بود، و علی‌رغم پیش‌بینی‌ها، بارش‌های نسبتاً خوبی داشتیم که باز این گمانه‌ها مبنی بر اینکه ما از دوره خشکسالی خارج و به دوره ترسالی وارد شده‌ایم را مطرح کرده است. اما این حرف نه علمی است، و نه با تجربه سال‌های گذشته مطابقت دارد. اگر به تاریخ نگاهی بیاندازیم، این حرکت دوار را به کرات شاهد بوده‌ایم. پس نمی‌توان اعلام کرد که خشکسالی پایان یافته و ما به ترسالی وارد می‌شویم.
اما در خصوص وضعیت آب شرب باید عرض کنم که بارش‌های اخیر اگرچه ما را بسیار خوشحال کرده ولی به این معنی نیست که همه مشکلات مرتفع شده است. ما سه‌سال بسیار سخت را پشت‌سر گذاشتیم. وضعیت اکثر منابع آبی ما در همین پاییز گذشته از حد هشدار هم عبور کرد. این یعنی ذخیره آبی وجود نداشت. یعنی ما یک عقب‌افتادگی چندساله داشتیم که این سه‌سال گذشته نیز شرایط را در حد تنش‌آبی در خیلی از شهرها تشدید کرد. پس این بارش‌ها اگرچه به موقع بود، ولی نگرانی‌ها همچنان برسرجای خود باقی است. از آنجا که نمی‌توان بارش‌های آینده را به‌طور دقیق پیش‌بینی کرد، ما شرایط سخت را درنظر می‌گیریم. درست است که تعداد شهرهایی که با تنش آبی مواجه بودند کاهش یافته، ولی هنوز تعداد زیادی از شهرهای بزرگ و روستاهای ما در تهدید کم‌آبی قرار دارند. در نتیجه مدیریت مصرف آب، اتفاقاً خيلي ضروري‌تر از قبل بايد صورت بگيرد كه ما در مجموعه آب و فاضلاب كشور به اين امر واقفيم و ضمن آرزوي بهاري پربارش، اما خود را برای شرایط سخت آماده کرده‌ایم.
- یعنی همچنان پیش‌بینی شما احتمال قطعی آب یا شرایط بحرانی‌تر را با توجه به این بارش‌ها دارد؟
ببینید من به عنوان یک مدیر باید شرایط سخت را درنظر داشته باشم. اما گاهی در بین همکاران خود مثالی می‌زنم که شاید جالب باشد. در خصوص کمبود آب در پشت سدها که در نتیجه خشکسالی شدید سه‌سال گذشته به‌وقوع پیوسته، مثال عقب افتادن قسط‌های بانک را من بیان می‌کنم. شما وقتی چند قسط بانک‌تان عقب افتاده و حالا بعد از چند قسط یکی را پرداخت می‌کنید، خیلی نباید خوشحال شوید چرا که شما هنوز قسط‌های‌تان عقب است و زیان‌کرد به حساب شما اعمال می‌شود. در خصوص سدها هم همینطور است. ما سه‌سال خیلی سخت در ادامه یک عقب‌افتادگی از قبل را پشت سر گذاشتیم. حالا یک قسط ما با بارش‌های اخیر پرداخت شده. ولی هنوز ما عقب هستیم. با این نگاه، بهتر است نگاه خوش‌بینانه نداشته باشیم و در صرف منابع آبی‌مان همچنان با دقت فراوان عمل کنیم.
این را فراموش نکنیم که وضعیت کم‌آبی در ایران در طول تاریخ وجود داشته است. اصولا ما کشوری کم‌آب و فاقد رودخانه‌های عظیم درون سرزمینی هستیم. حرارت بالا و تبخیر فراوان نیز حفظ و نگهداری آب را در فلات مرکزی ایران بسیار سخت و پرهزینه می‌کند. اینها را به افزایش جمعیت و توسعه روزافزون کشور اضافه نمایید. پس اگر نگاه حاکمیتی به موضوع آب وجود داشته باشد، مدیریت در مصرف و سازگاری با کم‌آبی امری، اجتناب‌ناپذیر جلوه خواهد کرد.
- در طرح جهادآبرسانی که بزرگترین طرح عمرانی کشور پس از انقلاب نامیده می‌شود، سوال مهم این است که تأمین آب برای این طرح در این شرایط سخت از چه طریق انجام می‌شود؟ آیا در تأمین آب مشکلی پیش نمی‌آید؟
اولاً طرح جهاد آبرسانی در راستای تحقق شعار عدالت برای همه ایرانیان تدوین و آغاز شده است. تعلل در این طرح، ظلم به مردم است. شما درست می‌فرمایید، شاید هر دولت دیگری بود، با وجود سختی‌های فراوانی که بدخواهان این انقلاب در این برهه زمانی برای ما به وجود آوردند، این طرح عظیم، یعنی طرح «جهادآبرسانی» را یا به تعویق می‌انداخت، یا اصلاً شروع نمی‌کرد. اما در سایه حمایت‌های شخص رئیس‌جمهور محترم و در راستای دلگرمی‌ها و تأکیدات مقام معظم رهبری و عنایت شخص وزیر محترم نیرو با توکل بر خدا این طرح تدوین و آغاز شد.
اما نکته‌ای که من بارها در خصوص طرح جهادآبرسانی عرض کردم این است که اینگونه نبوده که این ۱۰هزار روستا که قرار است در این طرح آبرسانی شوند، تا به حال آب نداشتند. اصلاً اگر آب نداشتند که زندگی در آنها جریان نداشت. موضوع اصلی این‌است که این روستاها آب آشامیدنی پایدار نداشتند و به آنها به شکل‌های غیرپایدار و گاهی غیراستاندارد آبرسانی می‌شده است. این طرح باعث می‌شود تا همین آبی که به‌صورت غیرپایدار توزیع می‌شد، الان به شکلی پایدار و نیز با سطح کیفی بالاتر و از همه مهم‌تر با هدررفتی کم‌تر در اختیار مردم عزیز ایران قرار گیرد. ما یک منبع ثابت برای تأمین کل آب کشور که نداریم. هر منطقه فراخور اقلیم خود، هم آب زیرزمینی و هم آب‌های متعارف دارد. موضوع اصلی هدایت و حفظ و انتقال صحیح این منابع است.
ما برای آب شرب، با نبود منابع مواجه نیستیم. منابع داریم ولی کم است. اگر این آب خوب مدیریت شود ما مشکلی نداریم. اگر صرفه‌جویی در کنار اصلاح ساختار شبکه و جلوگیری از هدررفت آب به شکل صحیح انجام شود، آب شرب برای تمام مردم عزیز ایران موجود است. ما برای برخی از این روستاها که عمدتاً در جاهای بسیار دورافتاده و گاهاً صعب‌العبور هستند، تمهیداتی مثل احداث چاه‌های محلی تدارک دیده‌ایم که با مدیریت صحیح و تأمین بهداشت لازم، ان‌شالله آب پایدار به این مناطق کم‌برخوردار خواهد رسید. اما اینکه چون شرایط بد است، پس مردمی که در این مناطق زندگی می‌کنند را فراموش کنیم، ظلمی بزرگ است و هیچ‌کدام از هموطنان ما راضی به توقف این طرح نیستند.
- به مدیریت مصرف و کاهش هدررفت اشاره کردید. برنامه‌های آبفای کشور در این خصوص را بفرمایید.
کشور ما با قرارگیری در ناحیه خشک و نیمه‌خشک بیابانی و مواجه‌شدن با تغییراتی در سال‌های اخیر همچون تغییرات اقلیمی، رشد و توسعه شهرنشینی – افزایش جمعیت، ارتقاء سطح بهداشت و کاهش نزولات جوی، یکی از کشورهایی است که حفاظت از منابع ارزشمند آبی به‌منظور پاسخگویی به نیازها و تقاضاهای جامعه همیشه باید دردستور مسئولین و مردم قرار داشته باشد. در این رابطه یکی از اقدامات اساسی در مجموعه وزارت نیرو و شرکت‌های آب و فاضلاب، مدیریت تقاضا، تأمین و مدیریت مصرف آب است.
کاهش هدررفت آب و مدیریت مصرف از اقدامات اساسی در زمینه افزایش بهره‌وری در تأمین و توزیع آب است. در این رابطه، همه‌ساله فعالیت‌های زیادی از جمله اصلاح و بازسازی شبکه‌های فرسوده آب، تعویض کنتورهای خراب مشترکین، مدیریت فشار آب، استانداردسازی انشعابات مشترکین، نشت‌یابی و رفع نشت در شبکه‌های توزیع در دستور کار شرکت‌های آب و فاضلاب قرار دارد که متناسب با بودجه‌های جاری، استانی و ملی، نسبت به انجام آن اقدام می‌شود. بر اساس آخرین آمار در حال حاضر میزان هدررفت واقعی (فیزیکی) آب در شبکه‌های توزیع آب شهری و روستایی در حدود ۱۵درصد است که برنامه‌ریزی شده تا سالانه نسبت به کاهش منطقی آن تا رسیدن به سطوح ایده‌آل اقدام شود.
هدر رفت واقعی آب شامل نشت از شبکه توزیع، نشت از خطوط انتقال، مخازن و انشعابات مشترکین است که در مجموع بیشترین میزان هدررفت آب مربوط به نشت از انشعابات مشترکین است.
- پس از یک سال از آغاز طرح جهاد آبرسانی مهم‌ترین چالش پیش‌روی این طرح را چه چیز ارزیابی می‌کنید؟
امروز و پس از یکسال که از آغاز طرح جهادآبرسانی می‌گذرد، بزرگترین چالش پیش‌رو تأمین منابع مالی است. البته در یکسال گذشته یعنی سال ۱۴۰۱ طرح بدون مشکل پیش رفته است. ما الان در سال اول از فاز نخست طرح جهادآبرسانی هستیم. این فاز بنابر برنامه‌ریزی‌های انجام شده می‌بايست در مدت 30 ماه انجام مي‌شده است. امروز که حدود یک‌سوم از این زمان را سپری کردیم، با حمایت‌های دولت محترم، اختصاص به‌موقع بودجه به‌خوبی صورت گرفته است. از ۴۷ هزار میلیارد تومان اعتباری که برای فاز نخست پیش‌بینی شد، در سال اول مبلغ ۱۸هزار میلیارد ریال ابلاغ و ۱۰هزار میلیارد هم تخصیص داده شد. اما با توجه آغاز سال جدید، امیدواریم که بلافاصله پس از تعطیلات سال‌نو اعتبار سال جدید به موقع تخصیص داده شود تا بتوانیم تعهدات خود را به‌نحو احسن و به موقع انجام دهیم.
جا دارد که از پیمانکار خوب این طرح هم قدردانی نمایم که طبق برنامه‌ریزی و یک کار جهادی و با وجود تمام چالش‌هایی که در سالی که گذشت پس سرگذاشتیم، پروژه را به‌پیش برد.