گروه قوانین و مقررات

قوانین و مقررات ایمنی و بهداشت کار
منابع ومآخذ: آيين نامه حفاظت و بهداشت کار موسسه کار وتامين اجتماعي مجموعه قوانين و مقررات حفاظت محيط زيست ايران سازمان حفاظت محيط زيست W.H.O. 1993 "Guidelines for Drinking-Water Quality"
تعاريف :


1 – كانال هاي سيم كشي برق :
كليه مجاري كه از فلز، مصالح بنايي و يا مواد ديگر ساخته شده باشد و براي عبور هاديهاي الكتريكي بكار رود كانالهاي سيم كشي ناميده مي شوند.
2 – تابلوي برق :
صفحات و با گنجه هاي فلزي كه براي نصب وسايل قطع و وصل و حفاظت و كنترل مدارهاي الكتريكي بكار مي رود تابلوي برق ناميده مي شود.
3 – تخته كليد :
تخته كليد عبارتست از صفحات ساخته شده از فلز و يا مواد عايق كه در روي آنها فقط كلید و فيوز نصب شده باشد.
4 – سكوي عايق :
سكوي عايق عبارت از پله ثابت و يا متحركي است كه در مقابل تابلوهاي برق قرار گرفته و به وسيله اي از زمين عايق شده باشد.
5 – اتصال زمين :
اتصال زمين يعني وصل نمودن يك نقطه از بدنه وسايل و ماشين هاي الكتريكي به زميني كه الكتريسته را خوب هدايت مي كند.
6 – اتصال موثر زمين :
اتصال زمين وقتي موثر است كه مقاومت كليه اجزاء آن كم باشد تا جريان را به  خوبي به زمين هدايت نمايد.
7 – هادي :
مفتول ها، تسمه ها يا لوله هاي فلزي بدون روپوش يا با روپوش عايق كه براي انتقال جريان برق بكار مي رود هادي ناميده مي شود.
8 – اتصال كوتاه :
(court - circuit)  اتصال كوتاه عبارتست از اتصال مستقيم دو هادي به يكديگر يا اتصال آنها بوسيله جسم هادي ديگري كه مقاومت بسيار ناچيز داشته باشد و در نتيجه شدت جريان مدار را بطور فوق العاده افزايش دهد.
9 – برق دار
مدارها و وسايل الكتريكي وقتي برق دار است كه به منبع جريان برق وصل شده باشند.
10 – قدرت قطع :
قدرت قطع عبارت است از حداكثر مقدار ولت آمپريست كه وسايل قطع كننده در موقع اتصال كوتاه و انجام عمل قطع مدار بدون آسيب ديدن مي توانند تحمل كنند.
11 – كليد اطمينان :
كليد اطمينان كليديست كه در روي مدار قرار گرفته و مادام كه به حالت بسته مي باشد دسترسي به يك قسمت مورد نظر از مدار به هنگام برق دار بودن امكان نداشته باشند.
12 – فشار قوي :
ولتاژ بيش از 2000 ولت متناوب نسبت به زمين را فشار قوي مي نامند.
13 – انفصال
انفصال يعني جدا كردن قسمتي از مدار از شبكه اصلي برق به طوري كه ديگر برق دار نباشد.
14 – كليد جدا كننده :
به كليدهاي تيغه اي اطلاق مي شود كه قسمتي از مدار را از شبكه اصلي از لحاظ الكتريكي قطع نمايد.

فصل اول

بخش اول : پيشگيريهاي عمومي

ماده 1 : تاسيسات و  دستگاههاي الكتريكي بايد طوري ساخته و نصب و بهره برداري شود كه در حين كار از هرگونه خطرات ناشي از تماس با هادي هاي برق دار و همچنين خطرات حريق مصون بماند.
ماده 2 : الف – نوع وسايل تاسيسات الكتريكي بايد متناسب با ولتاژ خط و شرايط بهره برداري از آنها انتخاب شود.
ب – تمام وسايل تاسيسات الكتريكي بايد با استانداردي كه از طرف مقامات صلاحيتدار تعيين مي شود مطابقت داشته و علايم مشخصه آن واضح و آشكار باشد.
ماده 3 : نصب و تنظيم و مراقبت و آزمايش و تعميرات كليه تجهيزات تاسيسات الكتريكي فقط بايد به وسيله اشخاصي كه صلاحيت فني و تجربه آنان را مقامات صلاحيتدار تصديق كرده باشند انجام گردد.
ماده 4 : پس از آماده شدن تاسيسات الكتريكي و پس از هر گونه تغييرات اساسي و قبل از شروع بهره برداري بايد مقام صلاحيتداري تاسيسات را بازديد نمايد و گواهي مربوط به كامل بودن حفاظت الكتريكي آن تاسيسات و اجازه شروع بكار با آنها را بدهد.
ماده 5 : كارفرما موظف است كتابچه اي حاوي كليه دستورها و مقررات حفاظتي مربوط به تاسيسات يا ماشين هاي الكتريكي را در اختيار كارگراني كه متصدي بكار انداختن و مراقبت آن تاسيسات يا ماشين هاي الكتريكي مي باشند و يا كارگراني كه مجبورند در مجاورت آنها كار كنند بگذارد.

بخش دوم : جلوگيري از تماس با قطعات برق دار

ماده 6 : براي جلوگيري از تماس اشخاص يا اشياء با مدارها يا وسايل الكتريكي برق دار متناوب كه اختلاف پتانسيل آنها نسبت به زمين از 50 ولت تجاوز مي كند و محصور ساختن آنها امكانپذير نيست بايد اين مدارها يا وسايل را در مكانهايي بشرح زير نصب نمود :
الف – در اطاق ها و يا محوطه هايي كه جز اشخاص صلاحيتدار شخص ديگري نتواند به آنجا وارد شود.
ب – در بالكن ها، گالري ها يا روي سكوهاي بلندي كه دسترسي اشخاص عادي با آنها غيرممكن باشد.

ماده 7 : در جايي كه ترانسفورماتور يا خازن و يا ساير ادوات و سيم هاي لخت ناقل جريان برق روي ديوار ساختمانها نصب مي شود بايد فاصله محل نصب آنها را از پنجره ها يا روزنه هاي ديوار به اندازه كافي انتخاب نمود تا از هر گونه خطر آتش سوزي و تماس تصادفي اشخاص از اين پنجره ها يا روزنه ها با آن وسايل جلوگيري شود.

تبصره : در موقع تعميرات و نقاشي و توسعه دادن ساختمانها كه كارگران مجبورند در مجاورت اين گونه ادوات برق دار كار كنند بايد براي محافظت كارگران از تماس  تصادفي با آنها اقدامات احتياطي لازم بعمل آيد.

بخش سوم : فضاي كار

ماده 8 : وسايل و ماشين هاي الكتريكي كه در موقع برق داشتن احتياج به  تنظيم و يا آزمايش دارند بايد طوري نصب شوند كه دسترسي به آنها راحت بوده  و فضاي كار كافي با جاي پاي مطمئني در نقاط لازم براي آزمايش و تنظيم آنها پيش بيني شده باشد.
ماده 9 : كليدها و ساير وسايل الكتريكي شامل قطعات فلزي لخت برق دار تا 650 ولت متناوب يا مستقيم بايد طوري نصب شود كه ارتفاع فضاي كار حداقل دو متر و پانزده سانتيمتر باشد تا دسترسي به اين  وسايل براي تنظيم و يا آزمايش در موقع برق دار بودن بدون خطر باشد در اين موارد بايد عرض فضاي كار را به اندازه هاي زير انتخاب نمود :
الف – براي فضاي كاري كه در يك سمت آن قطعات لخت برق دار وجود دارد 75 سانتي متر
ب – در جايي كه قطعات لخت برق دار در هر دو سمت فضاي كار وجود داشته باشد 135 سانتيمتر
ماده 10 : از فضاي كار مجاور قطعات لخت برق دار نبايد جهت عبور و مرور استفاده كرد.

بخش چهارم : كانالهاي سيم كشي برق

ماده 11 : مسير كانالها بايد حتي الامكان ساده باشد.
ماده 12 : الف – كليه سيم هاي برق بايد بطور مناسب عايق شده و محكم در كانال نصب شده باشد.
ب – سيم هاي برق بايد در كانالها طوري نصب گردد تا تعقيب مسير آنها و پيدا كردنشان آسان باشد.
ج – در ابتدا و انتهاي گالري هاي طويل زيرزميني و در صورت لزوم در فواصل مناسب بايد راه فراري پيش بيني شود.

بخش پنجم : تابلوهاي برق و تخته كليدها

ماده 13 : الف – تابلوهاي برق شامل كليدها و فيوزهاي توزيع جريان متناوب و كليدهای قطع جريان با ولتاژ بيش از 50 ولت نسبت به زمين كه  داراي قطعات فلزي لخت برق دار مي باشد بايد در محل هاي مخصوصي كه فقط اشخاص صلاحيتدار به آن دسترسي داشته باشند نصب شوند.
ب – كف اين محل ها بايد با ماده عايق ساخته يا مفروش گردد و يا مقابل تابلوهاي مذكور سكوي عايقي قرار داده شود.
ج – تخته كليدهاي به مساحت كمتر از نيم مترمربع را مي توان در محفظه هاي مخصوصي كه فقط اشخاص صلاحيتدار به آن دسترسي داشته باشند نصب نمود و در مقابل آنها سكوي عايق قرا داد.

بخش ششم : موتورهاي الكتريكي

ماده 14 : موتورهاي الكتريكي كه در آنها احتمال وقوع جرقه يا شعله باشد بايد حتي الامكان در اطاق مخصوص نصب گردند و در مواردي كه وجود مواد منفجره يا گاز و غبارهاي قابل اشتعال پيش بيني مي شود اين قبيل موتورها بايستي حتماً در اطاق مخصوص نصب شوند.
ماده 15 : موتورهاي الكتريكي را نبايد زير كف كارگاههايي كه در آنها مايعات قابل اشتعال وجود دارد نصب نمود مگر آنكه ضدانفجار بودن موتورها از طرف مقامات صلاحيتدار تاييد شده باشد.
ماده 16 : موتورهاي الكتريكي بايد روي تكيه گاههاي خود محكم نصب شده باشد.

بخش هفتم : ترانسفورماتورها و خازنها

ماده 17 : ترانسفورماتور و خازنها و وسايل الكتريكي ديگر كه مقدار روغن مخزن يا محفظه آنها بيش از 5000 ليتر باشد بايد :
الف – در خارج از محل كار نصب شود.
ب – طور ي در كنار چاه يا مجاري فاضلاب قرار گيرد كه تمام محتوي هريك از مخازن آنها بتواند به سرعت داخل چاه يا مجاري فاضلاب گردد.
ماده 18 : خازنهاي اصلاح ضريب قدرت را در مواردي كه احتمال خطري وجود دارد بايد :
الف – طوري نصب و كنترل نمود كه از خطر بارهاي پسماند جلوگيري شود.
ب – اخطاريه اي دائر بروجود خازنها و متضمن احتياط هايي كه بايد قبل از دست زدن با آنها بعمل آورد در مجاورتشان نصب نمود.
ماده 19 : اطاقي كه ترانسفورماتورها يا خازنهاي الكتريكي روغن دار در آنها نصب شده باشند. به اندازه كافي تهويه شود و ديوارها و درهاي آن از ماده ضدحريق ساخته شده باشد.
ماده 20 : در نصب ترانسفورماتورهاي برق كه با هوا خنك مي شود و در داخل كارگاه قرار دارد بايد يكي از نكات سه گانه زير را رعايت  نمود :
الف – فاصله ترانسفورماتور تا مواد قابل احتراق از 30 سانتيمتر كمتر نباشد.
ب – ترانسفورماتور به وسيله ديوارهايي كه از مواد غيرقابل اشتعال يا عايق حرارت ساخته شده از محيط قابل احتراق مجاور مجزا شده باشد.
ج – ولتاژ ترانسفورماتور از 650 ولت بيشتر نبوده و به غير از روزنه هاي تهويه منفذ ديگري نداشته باشد.

بخش هشتم : باطريها

ماده21 : باطريهاي الكتريكي ثابت با ولتاژ بيش از 50 ولت بايد در اطاق هاي مناسبي كه كفشان در مقابل اسيد مقاومت داشته و به مقدار كفايت تهويه شود، قرار گيرد.

بخش نهم : هادي هاي قابل حمل

ماده 22 : به مدارهاي الكتريكي كه با ولتاژ متناوب بيش از 250 ولت نسبت به زمين كار مي كند هادي هاي قابل حمل و آويخته را بايد طوري وصل نمود كه غير از اشخاص فني صلاحيتدار ديگران به آن دسترسي نداشته باشند
ماده 23 : در جايي كه به هاديهاي قابل حمل احتياج داشته باشند بايد به تعداد كافي در نقاط مناسب كه دسترسي به آنها امن و بي خطر باشد پريزهاي ثابتي قرار داد.

بخش دهم : علامت تشخيص

ماده 24 : مدارها و وسايل الكتريكي بايد بوسيله برچسبها يا وسايل مناسب ديگر مشخص گردد تا خطر بروز حادثه در اثر اشتباه كاهش يابد.

فصل دوم : اتصال زمين

بخش اول : پوشش هاي فلزي بدون برق

ماده 25 : پوشش كابل هاي الكتريكي، لوله هاي فلزي و ملحقات آنها و حفاظ هاي فلزي قسمت های بدون برق وسايل الكتريكي بايد بطور موثر به زمين وصل شود.

بخش دوم : سيم هاي اتصال زمين

ماده 26 : الف  - مقاومت سيم هاي اتصال زمين بايد كم بوده و مقطع آنها كافي باشد تا بتواند حداكثر جرياني را كه در نتيجه پارگي عايق وسايل الكتريكي ايجاد مي شود بدون خطر به زمين هدايت نمايد.
ب – چنانچه حداكثر جرياني كه از مدار يا هادي معيوب به زمين نفوذ مي كند براي بكار انداختن وسايل حفاظت مدار كافي نباشد بايد وسيله حفاظت مناسبي در مقابل عبور جريان به زمين پيش بيني شود تا در صورت عيب اتصال زمين تمام دستگاه يا لااقل مدار معيوب را از شبكه قطع نمايد.
ماده 27 : در جايي كه احتمال مي رود سيستم اتصال زمين آسيب ببيند بايد آنرا بطريق مكانيكي محافظت كرد.

بخش سوم : وسايل الكتريكي قابل حمل

ماده 30 : در مواردي كه از وسايل الكتريكي قابل حمل يا قسمت هاي فلزي برهنه استفاده مي شود بايد پيشگيريهاي زير را بعمل آورد.
الف – بدنه فلري برهنه وسايل الكتريكي كه با جريان متناوب يا مستقيم با ولتاژ بيش از 50 ولت نسبت به زمين كار مي كنند بايد اتصال زمين خوب داشته باشد.
ب – ولتاژ بين هر هادي و زمين در جريان متناوب و يا مستقيم نبايد از 250 ولت تجاوز نمايد.
ج – در جايي كه نتوان اتصال زمين با شرايط مساعد ايجاد نمود بايد از ولتاژ كمتر از 50 ولت استفاده كرد.
د – وسايل الكتريكي قابل حمل نبايد در محيط قابل اشتعال مورد استفاده قرار گيرد مگر آنكه از نوع ضداشتعال يا اصولا بي خطر باشد.

بخش چهارم : اتصال دادن به زمين و قطع مدار در موقع تعميرات

ماده 31  : الف – وسايل و هادي الكتريكي بايد داراي كليدهاي جدا كننده باشد تا در موقع تنظيم و يا تعمير بتوان آنها را از منبع جريان جدا ساخت.
ب – اين گونه وسايل الكتريكي و هاديها را پس از جدا ساختن از منبع جريان بايد به زمين اتصال داد و در صورت لزوم اتصال كوتاه نمود.

فصل سوم : حفاظ قسمت هاي برق دار

بخش اول : پيشگيريهاي عمومي

ماده 32 : تمام قسمت هاي برق دار مدارها و وسايل الكتريكي كه با ولتاژ متناوب 50 ولت يا بيشتر نسبت به زمين كار مي كند در صورت امكان بايد با محفظه ثابت يا سرپوش يا حفاظ هاي معمولي ديگر مجهز باشد مگر آنكه اين قسمت ها طبق ماده 6 اين مقررات در محل جداگانه نصب شده باشد.
ماده 33 : الف – محفظه ها و سرپوش ها و حفاظ مدارها و وسايل برق دار بايد طوري ساخته شده باشد كه از خطر برق دار شدن و اتصال كوتاه جلوگيري نمايد و دسترسي بي خطر به هاديها و وسايل الكتريكي براي تنظيم يا تعمير آنها امكانپذير باشد.
ب – براي اينكه بتوان محفظه ها، سرپوشها و حفاظ هاي قسمت هاي برق دار مدارها و وسايل الكتريكي را در موقع برق دار بودن بازو مجزا نمود بايد از مواد عايق باشند يا طوري تعبيه شده باشد كه نتوان به سهولت با قسمتهاي برق دار تماس پيدا كرد.
ماده 34 : جلوي قسمتهاي فلزي برهنه مدارها و وسايل الكتريكي مانند تابلوهاي بزرگ برق كه ولتاژ مستقيم يا متناوب آنها نسبت به زمين از 50 ولت بيشتر است و بايد ضمن آنكه برق دارند تنظيم يا كنترل شوند پيش بيني سكوي عايقي براي كارگران ضروري است. اين سكوي عايق بايد طوري قرار گيرد و ابعاد آن به اندازه اي باشد كه كارگران قبل از ايستادن روي آن نتوانند به سهولت با قسمت هاي برهنه برق دار دسترسي پيدا كنند.

بخش دوم : هاديها

ماده 35 : سيم هاي برق جرثقيل ها يا ساير هاديهايي كه نمي توان آنها را كاملا عايق كرد بايد طوري قرار  گيرد يا محافظت شود كه احتمال تماس تصادفي با آن وجود نداشته باشد.

تبصره : انباشتن مواد و يا ايجاد هر نوع وضعيتي كه احتمال تماس افراد  و اشياء را با سيم برق جرثقيل و ساير هاديهايي كه در ارتفاع زياد قرار دارند فراهم مي سازد ممنوع است و در صورت اضطرار بايستي اين قبيل قسمت ها و هاديها به نحو مطمئن حفاظ شوند.

ماده 36 : هاديهاي الكتريكي كه با ولتاژ متناوب بيش از 50 ولت نسبت به زمين كار مي كند به استثناي آنهايي كه در ماده بالا شرح داده شد بايد به وسيله پوشش لاستيكي كتاني، آزبستي، كاغذي يا مواد ديگر مناسب با ولتاژ كار و شرايط جوي موجود عايق شود و بعلاوه در زره هاي كابل يا لوله هاي فلزي و يا مجاري ديگر محصور گردد تا به هاديها و روپوش آنها يا تكيه گاهشان آسيبي نرسد.

بخش سوم : فيوزها، كليدهاي خودكار، كليدهاي معمولي

ماده 37 : كليدهاي خودكار و كليدهاي معمولي و انواع فيوزهاي برق بايد كاملا محصور باشد مگر آنكه روي تابلويي كه فقط اشخاص صلاحيتدار به آن دسترسي داشته باشند نصب شود.

تبصره : قدرت قطع فيوزها و كليدهاي خودكار بايد به اندازه كفايت باشد تا از هر نوع خطري جلوگيري شود.

ماده 38 : فيوزهاي الكتريكي متجاوز از 20 آمپر كه در مدارهاي بيش از 110 ولت جريان متناوب يا مستقيم قرار مي گيرد بايد در محفظه اي نصب و به وسيله يك يا چند كليد اطمينان به ترتيب زير كنترل شوند :
الف – بدون آنكه كليد يا كليدها در حالت قطع قرار گيرد باز شدن محفظه امكان نداشته باشد.
ب – قبل از بسته شدن سرپوش محفظه فيوز نتوان كليد برق را وصل نمود.

تبصره- در مواردي كه ساختمان فيوزها و اتصاليها طوري باشد كه هنگام باز بودن محفظه فلزات برهنه برق دار در دسترس نباشد به كليد اطمينان نيازي نيست.

ماده 39: فيوزهاي الكتريكي كه روي تابلوهاي برق نصب مي شوند بايد به طريقي ساخته شده باشند كه تماس اشخاص با قسمت برق دار ممكن نباشد و به ترتيب زير نصب شوند:
الف: قبل از دسترسي پيدا كردن به فيوز جريان برق خود به خود قطع شود.
ب- به وسيله كليدي بتوان جريان برق را قبل از فيوز قطع نمود.
ج- به وسيله ابزار عايق مناسبي به فيوز دسترسي پيدا كرد.
ماده 40: كليدهاي معمولي يا خودكار بايد طوري ساخته شود كه بتوان آنها را از خارج محفظه بكار انداخت.
ماده 40: كليدهاي معمولي يا خودكار مدارها يا ماشين ها بايد داراي قفل مخصوصي باشند كه وقتي اشخاص روي مدار مشغول كار مي باشند كليد را در وضع باز نگهدارد.
ماده 41: كليدهاي چاقويي يكطرفه يا دو طرفه كه به سمت بالا باز مي شود بايد داراي مانعي باشد كه از بسته شدن آنها در اثر نيروي ثقل جلوگيري نمايد و همچنين كليدهاي الكتريكي چاقويي يكطرفه و دوطرفه كه به وضع افقي باز مي شود بايد طوري قرار گيرد كه از بسته شدن تصادفي آنها جلوگيري شود.
ماده 42: كليدهاي اطمينان الكتريكي بايد پس از گذشتن  مدت مقرر ضمانت آنها تعويض گردد.
اينگونه كليدها بايد بلاواسطه و بطريقي كار كند كه عمل وصل آنها تابع نيروي فنر باشد.
ماده 43: دسته ها و اهرم هاي كليدهاي خودكار كه ناگهاني و سريع حركت مي كند بايد داراي حفاظتي باشد تا در حين کار به اشخاص مجاور خود اصابت نكرده و به آنان آسيبي نرساند.

بخش چهارم – باطري ها

ماده 44: در موقع نصب دائم باطري هاي الكتريكي در اطاق هايي كه براي مقاصد ديگر نيز مورد استفاده قرار مي گيرد بايد اقدامات زير را بعمل آورد:
الف- نصب حفاظ مناسب براي باطري ها.
ب- تهويه محل باطري ها براي جلوگيري از جمع شدن گازها.
ماده 45: اكومولاتورها بايد روي پايه عايق نصب شود مگر در موردي كه ظرف آنها از جسم عايقي مانند شيشه با كليت و غيره ساخته شده باشد.

بخش پنجم – هادي ها و لامپ هاي قابل حمل

ماده 46: هادي هاي الكتريكي قابل حمل و قابل انعطاف هر جا كه احتمال آسيب ديدن آنها مي رود بايد:
الف: پوششي از لاستيك يا پلاستيك بادوام و در صورت لزوم بر آن زره محافظ ديگري از فلز قابل انعطاف داشته باشد.
ب- تمام قسمتها مخصوصا محل اتصال سيم ها  و دوشاخه ها و پريزها و غيره به طرز صحيح نگهداري شود.
ماده 47: سرپيچ لامپ هاي الكتريكي بايد طوري ساخته شده باشد كه قبل از بازشدن كامل لامپ هيچيك از قسمت هاي برق دار آشكار نگردد.
ماده 48: استعمال لامپ هاي الكتريكي قابل حمل ( دوره گرد) فقط در جاهايي كه پيش بيني روشنايي كافي ثابت و دائمي امكان پذير نباشد با رعايت شرايط زير مجاز است:
الف- سرپيچ ها يا لامپ نگهدارها از ماده عايق مناسب بوده و همچنين لامپ ها داراي حفاظ محكمي باشد كه از تمام قسمت هاي برق دار كاملا عايق شده باشد.
ب- ولتاژ لامپ ها براي شرايط مخصوص كاري كه بايد انجام گيرد مناسب و بي خطر باشد.

بخش ششم – ابزارهاي دستي

ماده 49: انبردست ها و آچار پيچ گوشتي ها و فيوزكش ها و ابزارهاي دستي مشابهي كه در كارهاي برقي مورد استفاده قرار ميگيرد بايد داراي عايق مناسب باشد.
ماده 50: دسته روغن دان و پاك كن و برس ها وساير ابزارهاي نظافت كه در پيرامون اسباب هاي الكتريكي مورد استفاده واقع مي شود بايد از اجسام غيرهادي ساخته شده باشد.

بخش هفتم – ماشين هاي جوشكاري و برش برقي

ماده 51: ديناموها و يكسو كننده ها (Redresseur)  و ترانسفورماتورهايي كه براي جوشكاري يا بريدن فلزات بكار مي رود و همچنين تمام قسمت هاي حامل جريان آنها باشد در مقابل برخورد تصادفي با قسمت هاي برق دار برهنه محافظت شده باشد.
ماده 52: شكاف هاي تهويه محفظه ترانسفورماتورها بايد طوري ساخته شود كه از ميان آنها به هيچ يك از قسمتهاي برق دار ترانسفورماتور امكان دسترسي نباشد.
ماده 53: الف- محفظه يا بدنه هاي فلزي ماشين ها و ترانسفورماتورهاي جوشكاري بايد بطور موثر به زمين وصل شده باشد.
ب- در جايي كه در اثر اتصال يك سيم مدار جوشكاري به محفظه ماشين يا ترانسفورماتور جوشكاري احتمال ايجاد جريانهاي پراكنده خطرناكي باشد بايد اتصال زمين مدار جوشكاري فقط در نقطه كار انجام گيرد.

بخش هشتم – وسايل جوشكاري دستي برقي

ماده 54: محل اتصال كابل هاي مدار جوشكاري به ماشين بايد به دقت عايق شده باشد.
ماده 55: دسته انبر بايد كاملاً عايق باشد.
ماده 56: انبرهاي الكترود بايد با سپرهايي براي محافظت دست جوشكار در مقابل حرارت شعله مجهز باشد.

بخش نهم – ماشين هاي جوشكاري با مقاومت الكتريكي

ماده 57: در ماشين هاي جوشكاري با مقاومت الكتريكي تمام قسمت هاي حامل جريان به استثناء گيره هاي جوشكاري بايد كاملا محفوظ باشد.
ماده 58: ماشين هاي جوشكاري با مقاومت الكتريكي بايد با كليدهاي قطع مدار كه در نزديك يا روي ماشين ها نصب شده مجهز باشد.
ماده 59: اتصال هادي هاي حامل جريان بايد بطور مطمئن با پيچ و مهره انجام گيرد و جز درمدارهاي كنترل نبايد از دو شاخه استفاده كرد.
ماده 60 : ماشين هاي جوشكاري با مقاومت الكتريكي كه خودكار يا نيمه خودكار است بايد طوري با حفاظ يا وسايل قطع كننده با دو دست مجهز باشد كه پس از راه افتادن ماشين دست كارگر به محفظه خطر نرسد.

بخش دهم – احتياط هاي لازم در موقع كار با وسايل و ادوات برقي

ماده 61: كليه هادي ها یا وسايل الكتريكي مدار را هميشه بايد برق دار تصور نمود مگر انكه به يقين بدانند كه برق آنها قطع است.
ماده 62: الف – كاركردن روي مدارها يا وسايل الكتريكي برق دار كه ولتاژ متناوب يا مستقيم آنها نسبت به زمين از 250 ولت بيشتر است مجاز نيست.
ب- هنگام كاركردن روي مدارهاي جريان متناوب يا مستقيم با ولتاژ كمتر از 250 ولت نسبت به زمين بايد به وسيله بكار بردن ابزارهاي عايق شده، دستكشها، فرشها، پرده هاو يا وسايل حفاظتي ديگر احتياط هاي لازم در مقابل برق زدگي يا اتصال كوتاه بعمل آورد.
ج- كارگراني كه روي مدارهاي برق دار بشرح بالا كار مي كنند در تمام مدت كار بايد به وسيله شخص صلاحيتدار ديگر مراقبت شوند.
ماده 63: هنگام كاركردن روي هادي هاي برهنه برق دار يا انجام كار در مجاورت آنها بايد هادي هاي مزبور را به وسيله حائل هاي دائمي يا موقتي از جنس مواد عايق محافظت نمود تا از اتصال كوتاه تصادفي جلوگيري شود.


فصل چهارم – وسايل آتش نشاني و حفاظت فردي


بخش اول – وسايل آتش نشاني

ماده 64: وسايل آتش نشاني قابل حمل براي خاموش كردن حريقهايي كه در آنها وسايل الكتريكي برق دار وجود دارد بايستي داراي مشخصات زير باشد:
الف- محتوي دستگاه آتش نشاني بايد از نوع گاز كربنيك يا پودر خشك و يا هر نوع ماده غيرهادي و غيرسمي باشد كه هيچگونه خطري براي كساني كه آنرا بكار مي برند نداشته باشد.
ب- وسيله آتش نشاني بايد داراي علايم آشكار بوده و در محل مناسبي نزديك تاسيسات برقي قرار گرفته باشد.
ج- وسيله آتش نشاني بايد در جايي نصب شود كه شرايط محيط از قبيل حرارت برودت و رطوبت باعث اختلال كار دستگاه نشود.
ماده 65: استعمال هر نوع وسيله آتش نشاني كه جهش پيوسته اي از آب يا مايع هادي ديگر از آن خارج مي شود براي خاموش كردن حريق هايي كه در بين آنها وسايل الكتريكي برق دار باشد با دست ممنوع است.

بخش دوم – وسايل حفاظت فردي

ماده 66: كارگران در موقع كاركردن با وسايل  و مدارهاي الكتريكي برق دار يا انجام كار در مجاورت آنها بايد نكات زير را رعايت نمايند:
الف- لباس مناسبي بپوشند كه اجزاء فلزي نداشته باشد.
ب- از حمل اشيائ فلزي غيرضروري مانند انگشتر، كليد، زنجير ساعت و يا ماسك هاي فلزي و همچنين اشياء قابل اشتعال مانند ماسك هاي سلولوييدي و غيره خودداري نمايند.
ج- با وسايل حفاظت مناسب طبق شرايط و مقررات آيين نامه حفاظت انفرادي مجهز بوده و آنها را مورد استفاده قرار دهند.
د- وسايل و ابزارهاي فلزي را طوري حمل كنند كه از افتادن آنها جلوگيري شود.


فصل پنجم – الكتريسيته ساكن


بخش اول – پيشگيري عمومي

ماده 67: براي جلوگيري از خطر اشتعال در اثر جرقه هاي ناشي از الكتريسيته ساكن در محيطهاي مساعد براي اشتعال بايد پيشگيري هاي زير را بعمل آورد:
الف- رطوبت نسبي هوا را نبايد كمتر از 50 درصد ( درجه هيدرومتريك) نگهداشته و براي اين منظور بهتر است از وسايل كنترل خودكار استفاده شود.
ب- بارهاي الكتريكي را كه ممكن است روي اجسام فلزي جمع شوند بايد بطريق زير به زمين هدايت كرد.
1- به وسيله سيم هاي اتصال زمين كه مستقيما و يا از راه مقاومتي به زمين وصل شده باشد و يا به وسيله كائوچوو يا مواد مشابه آن كه مقاومت مخصوص آن حداقل ( 100،000) اهم سانتي متر باشد.

فصل ششم

حفاظت ادوات الكتريكي در محل هايي كه در آنجا خطر انفجار غبارهاي غير آلي مانند گرد آلومينيوم، منيزيم و ساير گوگردهاي غيرآلي قابل اشتعال توليد مي شود يا به مصرف مي رسد.

بخش اول- وسايل الكتريكي

ماده 68: كليدها و وسايل بكار انداختن موتورها، فيوزها و تمام دستگاه هاي خودكار و وسايل مشابه آنها بايد خارج از حوزه خطر قرار گيرد.
ماده 69: ساختمان وسايل فرمان براي راه انداختن و متوقف ساختن موتورها بايد طوري باشد كه غبار در آن نفوذ نكند هرجا كه استفاده از اين نوع ساختمان مقدور نباشد بايد فرمان ها در محفظه هاي ضدانفجار قرار گيرد.

بخش دوم- موتورهاي الكتريكي

ماده 70: ساختمان موتورهاي الكتريكي بايد طوري باشد كه غبار در آنها نفوذ نكند هر جا كه استفاده از اين موتورها مقدور نباشد بايد موتورها در محفظه هاي ضد انفجار قرار گيرد.

بخش سوم- بخاريهاي برقي

ماده 71: ساختمان بخاريهاي برقي كه در اين نوع مكانها بكار مي رود بايد طبق مقررات آيين نامه مواد قابل اشتعال و انفجار فصل حرارت باشد.

بخش چهارم- كنترل نفوذ الكتريسيته به زمين

ماده 72: وسايل حفاظت در مقابل اضافه بار و اتصال كوتاه ( مانند فيوز- كليد خودكار و غيره) بايد با وسايل خودكار ديگري براي جلوگيري ازنفوذ غيرعادي الكتريسيته به زمين مجهز گردد تا در صورتي كه مقدار نفوذ الكتريسيته به زمين از ده درصد حساسيت وسيله حفاظت تجاوز كرد بتواند تمام مدار يا قسمت معيوب آنرا از شبكه قطع نمايد.

بخش پنجم- ادوات الكتريكي قابل حمل

ماده 73: ادوات الكتريكي قابل حمل نبايد در محيط خطر مورد استفاده قرار گيرد.

فصل هفتم- وسايل و ماشين هاي برقي قابل حمل

ماده 74: دسته وسايل و ماشين هاي برقي قابل حمل بايد از مواد عايق ساخته شده يا داراي روپوش عايق باشد.
ماده 75: وسايل و ماشين هاي برقي قابل حمل بايد با كليدهايي كه روي سيم فاز قرار گرفته و در بدنه يا دسته آنها كار گذاشته شده مجهز بوده و داراي خصوصيات زير باشد:
الف- بايد تحت فشار فنري قرار گيرد به طوري كه فقط وقتي كارگر بروي اهرم كليد فشار مي دهد مدار الكتريکي وصل بوده و با برداشتن دست از روي اهرم جريان برق قطع گردد.
ب- جاي كليد طوري انتخاب شده باشد كه خطر بكار افتادن اتفاقي وسايل و ماشين هاي برقي مزبور هنگامي كه در محلي قرار داده مي شود يا از آنها استفاده نمي گردد به حداقل ممكنه برسد.
ماده 76: در مواردي كه وسايل و ماشين هاي برقي دستي قابل حمل ضمن بناي ساختمان ها يا در فضاي آزاد مشابه آن بكار برده مي شود خطر معيوب شدن عايق ابزار و سيم اتصال زمين وجود داشته باشد ولتاژ متناوب منبع جريان اين وسايل نبايد از 110 ولت تجاوز نمايد.
ماده 77: در مواردي كه براي تقليل ولتاژ شبكه به مقدار توصيه شده در بند بالا از ترانسفورماتور استفاده مي شود ترانسفورماتور بايد داراي دو سيم پيچ مجزا باشد و از نقطه وسط سيم پيچي دوم سيمي خارج شده باشد كه در موقع كار اين سيم به زمين اتصال داده شود.
ماده 78: در جايي كه كاهش ولتاژ متناوب به مقدار كمتر از 110 ولت مقدور نباشد بايد احتياط هاي زير را بعمل آورد:
الف- ترانسفورماتور مجزايي با نسبت تبديل يك به يك ميان شبكه اصلي و ابزارهاي دستي برقي قابل حمل قرار داده شود تا مدار دوم احتياج به اتصال زمين نداشته باشد.
ب- اتصال زمين بايستي بوسيله يك مدار فرعي به نحوي كنترل شود كه در صورت قطع اتصال زمين وسيله كنترل مزبور مدار اصلي تغذيه ابزار دستي را قطع نمايد.
ج- وسايل كنترل پيوستگي سيم اتصال زمين بايد طوري پيش بيني شده باشد تا به كارگران امكان دهد كه خود آنها هر موقع كه خواسته باشند بتوانند پيوستگي سيم زمين را به سهولت آزمايش نمايند.
ماده 79: موتورها و هادي ها، كابل هاي اتصالي و دوشاخه هاي ابزارهاي برقي قابل حمل بايد داراي خصوصيات و شرائط كلي گفته شده در فصول مربوطه اين آيين نامه باشند.
ماده 80: ابزارهاي الكتريكي دستي که قابل حمل باشد بايد به وسيله دو شاخه و پريزي كه داري اتصال اضافي براي سيم اتصالي زمين است به شبكه وصل شود.
ماده 81: در مواردي كه شدت جريان زياد باشد پريز بايد به وسيله كليدي كه در خود آن  نصب شده كنترل شود.
ماده 87: براي اجتناب از طولاني شدن كابل هاي اتصالي ابزارهاي الكتريكي قابل حمل بايد محل نصب پريزهاي ثابت نزديك محل كار باشد.
ماده 82: هر جا كه امكان پذير باشد كابل هاي اتصالي ابزارهاي الكتريكي دستي قابل حمل را بايد در ارتفاعي آويخت كه اشخاص بتوانند آزادانه از زير آنها عبور نمايند.
ماده 83: ابزارهاي الكتريكي قابل حمل معلق در فضا بايد به وسيله فنر، طناب، يا زنجيره وزنه داري نگهداري شود.
ماده 84: براي نقل مكان ابزارهاي الكتريكي قابل حمل سنگين بايد كمربند يا حمايل مخصوص جهت كارگران پيش بيني شده باشد و از اين كمربند يا حمايل نبايد براي نگهداشتن آن ابزارها در موقع كار استفاده كرد.
ماده 85: كارگراني كه با ابزارهاي الكتريكي قابل حمل كار مي كنند بايد از پوشيدن لباس هاي گشاد با گوشه هاي آزاد و دستكشهاي غير لاستيكي اجتناب نمايند.

فصل هشتم- تعميرات الكتريكي

ماده 86: مادام كه اطمينان حاصل نشده است مدار الكتريكي برق دار نيست تعميرات روي آن اكيداً ممنوع است.
ماده 87: به استثناي موارد فوق العاده ضروري هرگز نبايد به تعمير مدارهاي الكتريكي برق دار پرداخت.
ماده 88: تميزكاري قسمت هاي برق دار مدارهاي الكتريكي بايد منحصرا در موارد زير انجام گيرد:
الف- به دستور شخص فني مسئول
ب- تحت نظارت مستقيم و دائمي شخص فني كه با دستگاه تحت تعمير و كاري كه بايد انجام بگيرد و همچنين خطرات احتمالي ناشي از آن آشنايي كامل داشته باشد و بتواند تمام اقدامات لازم براي جلوگيري از حوادث ضمن كار را فورا بعمل آورد.
ماده 89 :شخص فني مسئول قبل از آنكه اجازه كار كردن با هر نوع مدار الكتريكي و ماشين با دستگاه الكتريكي را بدهد بايد يقين حاصل كند كه:
الف- مدار يا ماشين يا دستگاه الكتريكي مورد نظر از منبع برق كاملاً قطع شده است.
ب- كليدها يا كليدهاي خود كاري كه مدار يا ماشين يا دستگاه الكتريكي را كنترل مي نمايد در وضع قطع به طور مطمئن قفل شده است.
ج- اقدامات ديگري كه در هر مورد خاص براي جلوگيري از استقرار مجدد جريان قبل از اتمام تعمير و دور شدن تعمير كاران ضروري باشد بعمل آمده است.
ماده 90: پس از تعميرات بايد فقط به دستور صريح شخص فني صلاحيتدار برق مجددا وصل شود.
ماده 91: در موقع تعمير مدارهاي الكتريكي كابل ها يا سيم هاي هوايي انتقال قدرت كه احتمال دارد از جهت مختلف تغذيه شوند بايد هر دو طرف قسمتي از آن مدار يا كابل يا سيم هوايي را بطور مطمئني از منبع قدرت قطع نمود.
ماده 92: طرفين قسمتي از سيم هاي هوايي را كه بايد تعمير شود علاوه بر قطع نمودن از منبع قدرت بايد در صورت لزوم به زمين وصل كرد.
ماده 93: تمام تعميرکاران هنگام بالا رفتن از تيرهاي سيم هوايي بايد كمربند اطمينان با استحكام كافي طبق مقررات ايين نامه وسايل حفاظت انفرادي داشته باشند و مورد استفاده قرار دهند.
ماده 94: تمام ابزارهايي كه براي تعمير تاسيسات الكتريكي بكار برده مي شود مانند انبردست- آچار پيچ گوشتي و فيوز كش و نظائر آن بايد:
الف- دسته عايق قوي و محكم داشته باشند.
ب- براي كار مورد نظر مناسب باشند.
ماده 95: تعميركاراني كه با دستگاه هاي الكتريكي كار مي كنند بايد علاوه بر استفاده از ابزارهاي عايق بندي شده در صورت لزوم نكات حفاظتي زير را رعايت نمايند:
الف- دستكشهاي لاستيكي محكمي مطابق با مقررات آيين نامه وسايل حفاظت انفرادي به دست كرده و روي آنها دستكش چرمي محكم بدو ن دگمه هاي  فلزي بپوشند.
ب- هنگام كار روي چهار پايه ها و سكوها و يا فرشهايي كه كاملاً از زمين عايق شده باشند بايستند.
ماده 96: قبل از تعويض فيوزهاي معيوب مدارهاي الكتريكي بايد آن مدارها را از منبع انرژي قطع كرد اگر اين عمل امكان پذير نباشد كارگري كه فيوز را عوض مي كند بايد صورت و چشمهاي خود را كاملا محافظت نمايد.
ماده 97: هنگام دست زدن به فيوزهاي مدار برق دار كارگران بايد نكات زير را رعايت نمايد:
الف- از ابزارهاي مناسب و مخصوص كشيدن فيوز ( مانند فيوزكش) استفاده كنند.
ب- روي چهار پايه ها يا فرشهاي عايق خشك بايستند.
ماده 98: تمام تعميركاران برق بايد:
الف- تعليمات كافي مربوط به تنفس مصنوعي و كمكهاي اوليه را ديده باشند.
ب- تحت نظر مربي كاملا واردي منظما به تمرين تنفس مصنوعي و كمك هاي اوليه بپردازند.
ماده 99: هر گاه هنگام كار كردن در ديگ هاي بخار و مخازن و ساير ظروف سربسته براي روشنايي و يا نيروي محركه از برق استفاده شود:
الف- ولتاژ مدار مربوطه نبايد از مقادير زير تجاوز كند:
1) 100 ولت براي جريان مستقيم.
2) 42 ولت ( ولتاژ موثر بين فازها) در جريان سه فازي كه نقطه صفر آن به زمين وصل شده باشد.
3) 24 ولت در جريان يك فاز.
ب- فقط كابل هاي قابل انعطاف با عايق قوي و سرپيچ هاي ساخته شده از ماده عايق استعمال شود.
ج- لامپ بايد حفاظ كافي داشته باشد تا از شكستن آن جلوگيري شود.
د- كابل ها يا هادي هاي قابل انعطاف بايد طوري قرار گرفته باشد كه در اثر تماس با اشخاص ايجاد خطر ننمايد.
قوانین و مقررات ایمنی و بهداشت کار
منابع ومآخذ: آيين نامه حفاظت و بهداشت کار موسسه کار وتامين اجتماعي مجموعه قوانين و مقررات حفاظت محيط زيست ايران سازمان حفاظت محيط زيست W.H.O. 1993 "Guidelines for Drinking-Water Quality"
تعريف- وسايل حفاظت انفرادي عبارتند از:


لباس كار- پيش بند- كلاه فلزي (كاسك)- كلاه كار و سربند- ماسك جوشكاري و عينك و ساير انواع ماسك ها- حفاظ گوش- كمربند حفاظ- انواع دستكشها- كفش و چكمه و گتر.


فصل اول- لباس كار

ماده 1: لباس كار بايستي با توجه به خطراتي كه در حين كار براي كارگر مربوطه پيشآمد مي نمايد انتخاب شده و به ترتيبي باشد كه از بروز خطرات تا حد ممكن جلوگيري نمايد.
ماده 2: لباس كار بايد مناسب با بدن كارگر استفاده كننده بوده و هيچ قسمت آن آزاد نباشد كمر آن هميشه بسته و جيبهاي آن كوچك بوده و حتي الامكان تعداد جيبها كم باشد.
ماده 3: كارگراني كه با ماشين كار مي كنند و يا در جوار ماشين آلات مشغول كار هستند بايد لباس كاري در برداشته باشند كه هيچ قسمت آن باز و يا پاره نباشد، بستن كراوات، آويزان نمودن زنجير ساعت و كليد و نظائر آنها روي لباس كار اكيدا" ممنوع است.
ماده 4: در محل كاري كه احتمال خطر انفجار و يا حريق باشد استفاده از يقه نورگير (آفتاب گردان) و زه و دسته عينك كه از انواع سلولوئيد ساخته شده اند و همچنين همراه داشتن ساير مواد قابل اشتعال براي كارگران مربوطه اكيدا" ممنوع است.
ماده 5: در صورتي كه انجام كاري ايجاب نمايد كه كارگر آستين لباس كار خود را مستمرا" بالا بزند بايستي از لباس كار آستين كوتاه استفاده نمايد.
ماده 6: كارگراني كه در محيط آلوده به گرد و غبار قابل اشتعال و انفجار و يا مسموم كننده بكار اشتغال دارند نبايد لباس هاي جيب دار و يا لبه دار (دوبل شلوار) در بر داشته باشند چون ممكن است گرد و غبار مزبور در چين و لبه لباس باقي بماند.
ماده 7: لباس و كلاه حفاظتي (باشلق) مخصوص كارگراني كه با مواد خورنده و يا مضر كار مي كنند بايد آب و گاز در آن نفوذ ننموده و جنس آن مناسب با نوع ماده و يا موادي كه با  آنها كار مي كنند باشد.
ماده 8: لباس نسوز مخصوص حفاظت در مقابل حريق و يا انفجاري كه ممكن است ناگهان در حين انجام كار پديد آيد بايد لباس كاملي كه با شلق و دستكش و كفش از يك تكه و سر هم است ساخته شده باشد.
ماده 9: وسايل حفاظتي كارگراني كه با مواد راديواكتيو كار مي كنند بايد طبق نمونه هاي مخصوصي كه به تصويب وزارت كار رسيده است باشد.

فصل دوم- پيش بند

ماده 10: در وسايل قطعات دوار و متحرك ماشين ها و همچنين در جوار آنها نبايد از پيش بند استفاده شود.
ماده 11: چنانچه در مقابل و يا در جوار قطعات دوار و متحرك ماشين ها استفاده از پيش بند ضروري باشد بايد پيش بند مزبور از دو تيكه تهيه شود به طوري كه قسمت پايين تنه از قسمت بالا تنه مجزا بوده و به قسمتي بسته شود تا در مواردي كه به طور اتفاق قسمتي از آن را ماشين در حال كار بگيرد فورا" و به سهولت باز شود و بدين ترتيب خطري متوجه كارگر مربوطه ننمايد.
ماده 12: پيش بندهاي مخصوص كارگراني كه در مقابل شعله و با آتش هاي بدون حفاظ و يا در مقابل فلزات مذاب كار مي كنند بايد تمام سينه را پوشانده و از جنسي تهيه شود كه در برابر آتش كاملا" مقاومت داشته باشد.
ماده 13: پيش بند مخصوص كارگراني كه با مايعات خورنده مثل اسيدها و مواد قليايي سوزاننده كار مي كنند بايد از كائوچوي طبيعي يا صنعتي و يا از مواد ديگري تهيه گردد كه در مقابل مايعات خورنده مقاومت داشته و تمام سينه را نيز بپوشاند.
ماده 14: پيش بندهاي سربي براي حفاظت در مقابل اشعه ايكس بايد جناق و تمام قفسه سينه را پوشانده و 30 تا 40 سانتيمتر پايين تر از كمر را نيز محفوظ نگهدارد.
ماده 15: قدرت حفاظت پيش بندهاي سربي بايد لااقل معادل ضخامت يك ميليمتر سرب خالص باشد.

فصل سوم- كاسك (كلاه خود)

ماده 16: كارگراني كه مواجه با خطر سقوط يا پرتاب شيئي روي سرشان هستند بايد از كاسك فلزي استفاده نمايند.
ماده 17: وزن كاسك (كلاه خود) بطور كامل نبايد از 400 گرم تجاوز نمايد.
ماده 18: كاسك بايد از مواد غير قابل احتراق ساخته شده و در مقابل جريان برق عايق باشد.
ماده 19: به منظور حفاظت سر، صورت، پشت، گردن دور تا دور كاسك بايد لبه دار باشد.
ماده 20: براي كار در فضاي نسبتا" كوچك و تنگ كاسك بايد كوتاه بوده و در صورت لزوم فاقد لبه باشد.
ماده 21: كاسك هايي كه در فضاي خيلي مرطوب مورد استفاده قرار مي گيرند بايد از نظر رطوبت غير قابل نفوذ باشند.
ماده 22: نوارها و چرم داخل كاسك بايد به سهولت قابل تعويض باشند.
ماده 23: استفاده از كاسكي كه متعلق به شخص ديگري بوده بايد قبلا" داخل آن ضدعفوني گردد و در صورت لزوم چرم و نوارهاي داخل آن تعويض شود.
ماده 24: كارگراني كه داراي موهاي بلند هستند بخصوص كارگران زن كه با ماشين كار مي كنند و يا در جوار آن مشغول كار هستند بايد به وسيله سربند و يا وسيله حفاظتي ديگري موهاي سر خود را كاملا" بپوشانند.
ماده 25: سربند كارگراني كه در مقابل آتش و جرقه و يا مواد مذاب و يا امثال آن كار مي كنند بايد از جنسي تهيه شده باشد كه به آساني مشتعل نگردد و در مقابل شستن و ضدعفوني كردن به وسيله تركيبات صنعتي مقاومت كافي داشته باشند.
ماده 26: نظافت و تميز كردن سربندها بايد به سهولت انجام گيرد

فصل پنجم- حفاظت چشمها- عينك

ماده 27: كليه كارهایی که ممكن است ايجاد خطري براي چشمهايشان بنمايد بايد از وسايل حفاظتي مخصوص چشم استفاده نمايند.
ماده 28: كارگراني كه از چشم ضعيف بوده و محتاج به داشتن عينك هاي نمره اي هستند بايد از عينك هاي حفاظتي به شرح زير استفاده نمايند.
الف- عينك هاي حفاظتي كه تواما با عينك نمره اي ديد و حفاظت چشم كارگران راتامين نمايد.
ب- عينك هاي حفاظتي كه روي عينك هاي نمره اي قرار مي گيرند به شرط آنكه هيچگونه تغييري در وضع استقرار عينك اصلي ايجاد نشود.
ج- عينك هاي حفاظتي كه شيشه نمره اي آن زير شيشه حفاظتي قرار دارد.
ماده 29: شيشه و يا هر گونه ماده پلاستيكي شفاف كه براي عينك هاي حفاظتي ساخته مي شوند بايد:
الف- در مقابل كاري كه عينك به منظور آن كار اختصاص داده شده مقاومت كافي داشته باشد.
ب- عاري از حباب هوا- ترك- موج و يا هر گونه عيب ديگري باشد.
ماده 30: بغير از شيشه هاي نمره اي، سطح داخلي و خارجي شيشه هاي حفاظتي بايد موازي بوده و هيچگونه خميدگي نداشته باشد.
ماده 31: عرض شيشه هاي عينك حفاظتي بايد 5/44 ميليمتر و طول آن 38 ميليمتر باشد.
ماده 32: قطر دايره شيشه هاي عينك هاي مدور غير نمره اي بايد لااقل 50 ميليمتر باشد.
ماده 33: شيشه هايي كه منحصرا جهت حفاظت در مقابل خطر پرتاب ذرات اجسام و ضربه اختصاص داده مي شوند بايستي لااقل قدرت عبور 80% نور سطح كار داشته باشد.
ماده 34: زه هاي عينك بايد سبك و محكم بوده و كاملا" روي صورت چسبيده باشند و در صورت لزوم مجهز به حفاظ هاي جانبي گردند.
ماده 35: مقاومت شيشه هاي عينك هاي حفاظتي براي كارهاي برش، پرچ كاري، سنگ زدن و صيقل كردن، كار با سنگ سمباده سنگ تراش و ساير كارهاي مشابه بايستي به تصويب وزارت كار برسد.
ماده 36: قاب عينك هاي حفاظتي براي كارگراني كه در مقابل باد و يا گرد و غبار كار مي كنند بايد قابل انعطاف بوده و كاملا" با صورت كارگر تطبيق نمايد.
ماده 37: عينك هاي حفاظتي براي كارگراني كه با فلزات مذاب كار مي كنند بايد در مقابل حرارت استقامت داشته و نوع آنها با تشخيص و تصويب وزارت كار انتخاب گردد.
ماده 38: عينك هاي حفاظتي براي كارگراني كه با مايعات خورنده از قبيل اسيدها و قلياها كار مي كنند بايد در اطراف داخل زه مجهز به جنسي نرم و نسوز و قابل انعطاف (مانند عينك اسكي) باشند تا عينك كاملا" در اطراف چشم به صورت كارگر چسبيده و مانع نفوذ ترشح مايعات مذكور از منافذ تهويه به داخل چشم گردد.
ماده 39: عينك هاي حفاظتي براي كارگراني كه در مقابل دودهاي خطرناك يا ناراحت كننده براي چشمها كار مي كنند بايد داراي قابي باشند كه از طرف داخل مجهز به جنسي نرم و نسوز و قابل انعطاف بوده و كاملا" روي صورت كارگر چسبيده و هيچگونه منفذي نداشته باشند.
ماده 40: عينك هاي حفاظتي كلاه با ماسك جوشكاري براي كارگراني كه با استيل يا برق جوشكاري مي كنند و يا در مقابل كوره هايي كه داراي تشعشعات خيره كننده هستند مشغول كار مي باشند بايد مجهز به شيشه رنگي (فيلتر دار) جهت جذب تشعشعات مذكور بوده و تعيين نوع و اندازه شيشه هاي آنها به تصويب وزارت كار رسيده باشد.
ماده 41: ماسك ها طلقي براي حفاظت صورت و چشم در مقابل ضربات خفيف و جرقه بايد كاملا" شفاف و نسوز و بدون عيب باشند به قسمي كه مانع از ديد كارگر نشوند.
ماده 42: عينك حفاظتي كه مورد استفاده قرار گرفته است قبل از آنكه به كارگر ديگري داده شود بايد:
الف- ضدعفوني گردد.
ب- كليه قسمت هاي آن که غير قابل ضدعفوني كردن است تعويض شوند.
ماده 43: كليه عينك ها و ماسك هاي طلقي در موقعي كه مورد استفاده قرار نمي گيرند بايد در جلد مخصوص نگهداري شوند تا در اثر تماس با روغن و چربي و ساير مواد خراب نگردند.
ماده 44: عينك هاي حفاظتي و ماسك هاي طلقي مرتبا" بايد مورد بازديد و كنترل قرار گيرند و قسمت هاي آسيب ديده آنها فورا" تعويض شوند.

فصل ششم- حفاظ گوشها

ماده 45: هرگاه در محيط كار صداها شديد و مداوم باشد اشخاصي كه در آن محيط كار مي كنند بايستي از وسايل حفاظتي پرده گوش استفاده نمايند.
ماده 46: حفاظ پرده گوش بايد داراي شرايط ذيل باشد:
الف- همه روزه تميز شود مگر انواعي كه پس از يك مرتبه استعمال بايد دور انداخته شود.
ب- قبل از آنكه شخص ديگري از آن استفاده نمايد ضدعفوني گردد.
ماده 47: وسيله حفاظتي جهت گوشها در مقابل جرقه، ذرات فلزات و ساير اجسام خارجي بايد از نوع توري زنگ نزن، محكم و سبك با دوره چرمي باشد كه از پشت سر توسط فنر تسمه اي قابل تنظيم روي گوشها مستقر گردد.
ماده 48: در مواقعي كه دستگاه حفاظ گوش مورد استفاده قرار نمي گيرد بايد در جلد مخصوصي نگهداري شود تا در اثر تماس با روغن و چربي و ساير مواد خراب نشود.

فصل هفتم- كمربندهاي اطمينان

ماده 49: كمربندهاي اطمينان و تسمه هايي كه روي شانه و ساير تسمه هاي مربوط به آن بايد از چرم محكم (خرم) يا برزنتي و يا كنفي يا ساير موارد مخصوص و مناسب ساخته شود.
ماده 50: حداقل پهناي كمربند اطمينان 12 سانتيمتر و حداقل ضخامت آن شش ميليمتر بوده و استقامت آن در مقابل نيروي كشش براي پاره شدن نبايستي كمتر از 1150 كيلوگرم باشد.
ماده 51: طناب هاي مهار بايد از كنف بسيار مرغوب و يا از جنس مشابه آن ساخته شده و استقامت آنها در مقابل نيروي كششي براي پاره شدن كمتر از 1150 كيلوگرم نباشد.
ماده 52: كمربندهاي اطمينان و همچنين كليه قطعات و ضمائم آن بايد دقيقا" ومرتبا" مورد بازديد قرار گرفته و قطعات فرسوده و يا خراب آنها تعويض گردد.
ماده 53: كمربندهاي چرمي بايد دقيقا" بازرسي شوند تا اطمينان حاصل گردد كه از طرف داخل ترك خوردگي و يا بريدگي نداشته باشند.
ماده 54: پرچهاي روي كمربند بايد  هر يك جداگانه دقيقا" مورد بازديد قرار گيرند تا اطمينان حاصل شود كه عاري از هر گونه عيب و نقص مي باشند.
ماده 55: كليه قطعات و ضمائم گيره هاي كمربند اطمينان بايد داراي مقاومتي برابر مقاومت خود كمربند كه در ماده هاي 53 و 54 ذكر گرديده است باشند.

فصل هشتم- وسايل حفاظتي دستها و بازوها

ماده 56: دستكشها بايد طوري انتخاب شوند كه با خطرات احتمالي ناشي از كار متناسب بوده و هيچگونه ناراحتي براي حركت انگشتان ايجاد ننمايد.
ماده 57: كارگراني كه با انواع مختلف ماشين هاي مته، ماشين هاي كله زني و ساير ماشين ها كار مي كنند كه قطعات متحرك آنها احتمال گرفتن دست يا دستكش را دارند نبايستي از دستكش استفاده نمايند.
ماده 58: كارگراني كه اشياء لب تيز و برنده و يا اجسام خاردار يا عاج داري حمل مي نمايند بايد از دستكشهايي استفاده نمايند كه مقاومت كافي داشته و در صورت لزوم مسلح به سيم هاي فلزي باشند.
ماده 59: كارگراني كه گوشت را قطعه قطعه مي كنند يا استخوان گوشت يا ماهي را در مي آورند بايد از دستكشهايي استفاده كنند كه از زره فولادي ساخته شده باشد.
ماده 60: دستكشهاي كارگراني كه فلزات داغ حمل مي كنند بايد از پنبه نسوز يا جنس مخصوص مشابه ديگري كه در مقابل گرما مقاومت داشته و عايق حرارت باشند ساخته شوند.
ماده 61: كارگراني كه با برق سرو كار دارند بايد از دستكشهاي لاستيكي يا جنس مخصوص مشابه ديگري كه عايق الكتريسيته بوده و مقاومت الكتريكي آن متناسب با ولتاژ مربوطه بنا به تشخيص وزارت كار باشد.
ماده 62: كارگراني كه با مواد خورنده از قبيل اسيدها و قلياها سر و كار دارند بايد از دستكش هاي ساخته شده از لاستيك طبيعي يا مصنوعي يا پلاستيكي نازك و نرم استفاده نمايند. درجه مقاومت اين نوع دستكشها در مقابل اين مواد بنا به تشخيص وزارت كار خواهند بود.
ماده 63: دستكشهاي كارگراني كه با مواد سمي تحريك كننده و يا عفوني كار مي كنند بايد:
الف- آنقدر بلند باشد كه بازوها را كاملا" بپوشاند.
ب- كليه قسمت هاي دستكشها بايد داراي مقاومت كافي در مقابل مواد مذكور در بالا باشد.
ج- كوچك ترين سوراخ يا پاره گي نداشته باشد.
د- هر گاه اين دستكشها در موقع كار پاره شوند بايد فورا" تعويض گردند.
ماده 64: دستكشهاي سربي به منظور حفاظت در مقابل اشعه مجهول بايد دستها را كاملا" محفوظ داشته و لااقل تا نصف بازوها را پوشانده و قدرت حفاظتي اين قبيل دستكشها اقلا" برابر با قدرت حفاظتي ورق سربي ضخامت 55/0 ميليمتر باشد.
ماده 65: با در نظر گرفتن وزن سنگين سرب دستكشهاي سربي بايد طوري انتخاب شوند كه سبك و نرم بوده و كاملا" حفاظت دستها را تأمين نمايد.

فصل نهم- حفاظت پاها (گتر- كفش- چكمه)

گترها
ماده 66: گترهاي حفاظتي بايد بطريقي ساخته شده باشند تا در مواقع ضروري بتوان فورا" آنها را از پا درآورد.
ماده 67: كارگراني كه از درختها، تيرها و ستون ها بالا مي روند بايد از گترهاي مخصوص اين قبيل كارها كه نوع آنها از طرف وزارت كار تعيين و تشخيص داده شده باشد استفاده نمايند.
ماده 68: گترهاي كارگراني كه با مواد مذاب كار مي كنند بايد از پنبه كوهي يا ساير مواد مخصوص كه در مقابل حرارت مقاومت دارند ساخته شوند. اين گترها مي بايستي تا زانو را پوشانيده و كاملا" به پاها بچسبد تا مانع دخول مواد مذاب گردند.
ماده 69: كارگراني كه در معرض ترشحات جزيي يا جرقه هاي قوي قرار مي گيرند. يا با اشياء برنده و زبر كار مي كنند بايد از گترهايي استفاده نمايند كه از چرم دباغي شده يا جنس مقاوم ديگري ساخته شده باشد.
ماده 70: كارگراني كه با تبر يا پتك يا ابزار مشابهي اشيايي را خرد مي نمايند بايد از ساق بند يا مچ پيچ هايي كه مقاومت كافي داشته باشند استفاده نمايند.
كفش ها و چكمه ها
ماده 71: كارگراني كارشان روي هم گذاشتن قطعات چدني و يا قطعات بزرگ چوبي و يا جابجا كردن بارهاي فلزي سنگين و يا كارهاي مشابه مي باشند براي حفاظت انگشتان پاها بايد نوك كفش هاي آنها مجهز به غلاف باشد و يا از چكمه حفاظتي و يا كفش حفاظتي استفاده نمايند.
ماده 72: كارگراني كه با مواد خورنده از قبيل اسيدها و مواد قليايي كار مي كنند بايد از كفش هايي استفاده نمايند كه از لاستيك و يا از چرمي كه به منظور اين قبيل كارها عمل آمده و يا از چوب و يا از ساير مواد مخصوصي كه در مقابل مواد خورنده فوق مقاوم هستند ساخته شده باشند.
ماده 73: كفش هاي كارگراني كه با فلزات و يا مواد داغ يا خورنده كار مي كنند بايد:
الف- كاملا" به پا و قوزك پا چسبيده باشند بطريقي كه مواد مذكور فوق به داخل كفش نفوذ ننمايد.
ب- اين قبيل كفش ها بايد فاقد سوراخ هاي بند كفش بوده تا مواد مذكور به داخل كفش نفوذ ننمايد.
ماده 74: چكمه هاي حفاظتي به منظور حفاظت انگشتان يا بايد داراي نوك فولادي يا فلزي ديگر باشد كه مقاومت آن از طرف وزارت كارتشخيص داده شده باشد.
ماده 75: كفش هاي كارگراني كه با برق كار مي كنند نبايد فلز در آن بكار رفته باشد.
ماده 76: در كارگاه هايي كه ايجاد جرقه بروز خطري را متحمل باشد كفش هاي كارگران بايد فاقد هر نوع ميخ فلزي باشد.

فصل دهم- حفاظت جهاز تنفسي

مقررات عمومي
ماده 77: هر گونه وسايل حفاطت تنفسي بايد از نوع و مدل مخصوص و مناسب شرايط مورد استفاده بوده و استفاده از آن در شرايط مزبور قبلا" به تصويب وزارت كار رسيده باشد.
ماده 78: انتخاب وسايل حفاظتي جهاز تنفسي بايد با توجه به نكات زير بعمل آيد:
الف- خواص شيميايي، فيزيكي و بيولوژيكي موادي كه بايد با آنها كار شود.
ب- نوع كار، محل كار و فضاي محدود محل كار.
ج- سهولت نگاهداشتن وسايل مربوطه و ارزاني هزينه تعميرات اتفاقي آنها.
ماده 79: وسايل حفاظتي جهاز تنفسي بايستي متناسب با فرمهاي مختلف صورتها بوده و بطوري مستقر شود كه درز و منفذي نداشته باشد.
ماده 80: براي حفاظت در مقابل بخارهاي خورنده و حلال، گازهاي مضره و هواي كم اكسيژن استعمال دستگاه هاي تنفسي فيلتردار كه عمل آنها مكانيكي است بكلي ممنوع است.
ماده 81: به مجرد احساس ناراحتي در عمل تنفس فيلتر را بايستي تعويض نمود.
ماده 82: استفاده از دستگاه هاي تنفسي با مواد شيميايي مجهز به قاب يا محفظه فيلتردار در محوطه هاي كوچك يا در اماكني كه تهويه آنها ناقص انجام مي شود يا در فضايي كه ميزان اكسيژن آن كم است ممنوع مي باشد.
ماده 83: قابها يا محفظه هاي فيلتردار فوق الذكر بايد با مشخصات و اندازه هاي تعيين شده از طرف وزارت كار تطبيق  نمايد.
ماده 84: قاب ها يا محفظه هاي مزبور بايد پس از هر دفعه استفاده تعويض شوند و چنانچه مورد استفاده نيز قرار نگرفته باشند بايستي پس از انقضاي مدتي كه براي استفاده از طرف كارخانه سازنده تعيين گرديده است تعويض گردند.
ماده 85: محفظه هاي فيلتردار بايد به مجرد مشاهده علايم خروج مواد شيميايي تعويض گردند.
ماده 86: تسمه ها و بندهايي كه به وسيله آنها دستگاه هاي فوق به بدن متصل مي شود نبايستي سلب آزادي حركت شخص استفاده كننده را نموده و مزاحمتي براي او ايجاد كند.
ماده 87: دستگاه هاي تنفسي با هواي تازه و ماسك هاي مجهز به لوله هاي قابل انعطاف بايد:
الف- در نقاط يا محل هاي خطرناك با اطمينان كامل به اينكه دستگاه به خوبي عمل رساندن هوا را انجام مي دهد مورد استفاده قرار گيرند.
ب- در مورد كارهايي كه فوريت نداشته و بايستي در هواي آلوده به دود يا گازهاي مضره انجام شود و استفاده از دستگاه هاي تنفسي با مواد شيميايي و مجهز به محفظه فيلتردار مقدور نباشد مورد استفاده قرار گيرد.
ماده 88: فشار هوا براي ورود به ماسك ها و دستگاه هاي تنفسي فوق نبايستي بيش از 75/1 كيلوگرم بر سانتيمتر مربع باشد.
ماده 89: هرگاه هواي فشرده براي ورود به ماسك يا دستگاه تنفسي داراي فشاري بيش از فشار مذكور در ماده 88 باشد بايد:
الف- دستگاه رساندن هوا مجهز به شير مخصوص تقليل فشار هوا بوده اين شير در محلي كه لوله قبل انعطاف به دستگاه رساندن هواي فشرده وصل مي شود سوار گردد.
ب- براي احتياط و اطمينان بيشتر و به منظور جلوگيري از نامنظم كار كردن شير تقليل دهنده فشار لازمست كه دريچه اطميناني كه با فشاري قدري زيادتر از فشار شير تقليل دهنده تنظيم شده باشد در روي دستگاه نصب گردد.
ماده 90: از ماسك ها و دستگاه هاي تنفسي در صورتي مي توان با هواي فشرده استفاده نمود كه:
الف- هواي مزبور قبلا" توسط صافي هايي كه در مجاري آن قرار داده اند تميز وخشك شده باشند.
ب- ورود هواي فشرده  شده به ماسك ها و دستگاه هاي تنفسي مورد بحث بهتر است به وسيله دستگاه وانتيلاتور انجام گيرد- استفاده از كمپرسور با فشار زياد در اين مورد حتي المقدور توصيه نمي شود.
ماده 91: نگهداري كمپرسور يا وانتيلاتور بايستي مرتبا" و به دقت صورت گيرد و نصب دهانه لوله مكنده هوا در محلي باشد كه هواي تميز و پاك براي دستگاه تأمين گردد.
قوانین و مقررات ایمنی و بهداشت کار
منابع ومآخذ: آيين نامه حفاظت و بهداشت کار موسسه کار وتامين اجتماعي مجموعه قوانين و مقررات حفاظت محيط زيست ايران سازمان حفاظت محيط زيست W.H.O. 1993 "Guidelines for Drinking-Water Quality"
ماده 1: به منظور تأمين مشاركت كارگران و كارفرمايان و نظارت بر حسن اجراي مقررات حفاظت فني و بهداشت كار، صيانت نيروي انساني و منابع مادي كشور در كارگاه هاي مشمول و همچنين پيشگيري از حوادث و بيماري هاي ناشي از كار، حفظ و ارتقاء سلامتي كارگران و سالم سازي محيط هاي كار، تشكيل كميته هاي حفاظت فني و بهداشت كار با رعايت ضوابط و مقررات مندرج در اين آيين نامه در كارگاه هاي كشور الزامي است.

ماده 2: كارگاه هايي كه داراي 25 نفر كارگر باشند، كارفرما مكلف است كميته اي به نام كميته حفاظت فني و بهداشت كار در كارگاه با اعضاي ذيل تشكيل دهد:
1- كارفرما يا نماينده تام الاختيار او.
2- نماينده شوراي اسلامي كار يا نماينده كارگران كارگاه.
3- یکی از مدیران بهره برداری و یا ستادی
4- مسئول حفاظت فني ویا یکی از پرسنل امور کارکنان
5- مسئول بهداشت حرفه اي و یا پزشک طرف قرارداد


تبصره 1: مسئول حفاظت فني مي بايستي ترجيحا" از فارغ التحصيلان رشته حفاظت فني و ايمني كار باشد.
تبصره 2: مسئول بهداشت حرفه اي مي بايستي ترجيحا" فارغ التحصيل بهداشت حرفه اي يا پزشك عمومي مورد تأييد مركز بهداشت شهرستان باشد.
تبصره 3: اعضاء كميته حفاظت فني و بهداشت كار با هزينه كارفرما بايستي در برنامه هاي آموزشي و بازآموزي مربوط به حفاظت فني و بهداشت كار كه توسط ارگان هاي ذيربط برگزار مي گردد شركت نمايند.
تبصره 4: در كارگاه هايي كه بين 25 تا 100 نفر كارگر داشته باشند در صورتي كه يك يا دو نفر از اعضاء كميته در كارگاه حضور نداشته باشند جلسه كميته با حداقل سه نفر از افراد مذكور تشكيل مي گردد مشروط بر آنكه در اين كميته مسئول حفاظت فني يا مسئول بهداشت حرفه اي حضور داشته باشد.

ماده 3: در كارگاه هايي كه كمتر از 25 نفر كارگر دارند  نوع كار آنها ايجاب نمايد با نظر مشترك و هماهنگ بازرس كار و كارشناس بهداشت حرفه اي محل، كارفرما مكلف به تشكيل كميته مذكور خواهد بود.

تبصره 1: در اينگونه كارگاه ها كميته مذكور با سه نفر از اعضاء به شرح ذيل تشكيل مي گردد:
1- كارفرما يا نماينده تام الاختيار وي.
2- نماينده شوراي اسلامي كار يا نماينده كارگران كارگاه.
3- مسئول حفاظت فني و بهداشت حرفه اي.

تبصره 2: صلاحيت مسئول حفاظت فني و بهداشت حرفه اي براي اينگونه كارگاه ها بايد به تأييد اداره كار و مركز بهداشت محل برسد.
تبصره 3: در كليه كارگاه هايي كه كميته حفاظت فني و بهداشت كار با سه نفر تشكيل مي گردد مسئول حفاظت فني و بهداشت حرفه اي مي تواند يك نفر باشد. مشروط بر آنكه پس از آموزش هاي لازم كه با هزينه كارفرما توسط مركز بهداشت و يا اداره كل محل حسب مورد تشكيل مي گردد شركت نموده و گواهي نامه لازم را دريافت نمايد.

ماده 4: جلسات كميته حفاظت فني و بهداشت كار بايد لااقل هر ماه يك بار تشكيل گردد و در اولين جلسه خود نسبت به انتخاب يك نفر دبير از ميان اعضاء كميته اقدام نمايند. تعيين زمان تشكيل جلسات و تنظيم صورت جلسات كميته به عهده ديبر جلسه خواهد بود.

تبصره 1: در مواقع ضروري يا زودتر از موعد با پيشنهاد مدير كارخانه يا مسئول حفاظت فني و يا مسئول بهداشت حرفه اي كميته تشكيل خواهد شد.
تبصره 3: كارفرما مكلف است يك نسخه از تصميمات كميته مذكور و همچنين صورت جلسات تنظيم شده را به اداره كار و مركز بهداشت مربوطه ارسال نمايد.

ماده 5: وظايف كميته حفاظت فني و بهداشت كار به شرح ذيل است:
1- طرح مسايل و مشكلات حفاظتي و بهداشتي در جلسات كميته و ارايه پيشنهادات لازم به كارفرما جهت رفع نواقص و سالم سازي محيط كار.
2- انعكاس كليه ايرادات و نواقص حفاظتي و بهداشتي و پيشنهادات لازم جهت رفع آنها به كارفرماي كارگاه.
3- همكاري و تشريك مساعي با كارشناسان بهداشت حرفه اي و بازرسان كار جهت اجراي مقررات حفاظتي و بهداشت كار.
4- توجيه و آشنا سازي كارگران نسبت به رعايت مقررات و موازين بهداشتي و حفاظتي در محيط كار.
5- همكاري با كارفرما در تهيه دستورالعمل هاي لازم براي انجام كار مطمئن، سالم و بدون خطر و همچنين استفاده صحيح از لوازم و تجهيزات بهداشتي و حفاظتي در محيط كار.
6- پيشنهاد به كارفرما جهت تشويق كارگراني كه در امر حفاظت فني و بهداشت حفاظتي و بهداشت كار علاقه و جديت دارند.
7- پيگيري لازم به منظور تهيه و ارسال صورت جلسات كميته و همچنين فرم هاي مربوط به حوادث ناشي از كار و بيماري هاي ناشي از كار به ارگان هاي ذيربط.
8- پيگيري لازم در انجام معاينات قبل از استخدام و معاينات ادواري به منظور پيشگيري از ابتلاء كارگران به بيماري هاي ناشي از كار و ارايه نتايج حاصله به مراكز بهداشت مربوطه.
9- اعلام موارد مشكوك به بيماري هاي حرفه اي از طريق كارفرما به مراكز بهداشت مربوطه و همكاري در تعيين شغل مناسب براي كارگراني كه به تشخيص شوراي پزشكي به بيماري هاي حرفه اي مبتلاء شده و يا در معرض ابتلاء آنها قرار دارند. (موضوع تبصره 14 ماده 92 قانون كار).
10- جمع آوري آمار و اطلاعات مربوطه از نقطه نظر مسايل حفاظتي و بهداشتي و تنظيم و تكميل فرم صورت نواقص موجود در كارگاه.
11- بازديد و معاينه ابزار كار و مسايل حفاظتي و بهداشتي در محيط كار و نظارت بر حسن استفاده از آنها.
12- ثبت آمار حوادث و بيماري هاي ناشي از كار كارگران و تعيين ضريب تكرار و ضريب شدت سالانه حوادث.
13- نظارت بر ترسيم نمودار ميزان حوادث و بيماري هاي حرفه اي و همچنين نصب پوسترهاي آموزشي بهداشتي و حفاظتي در محيط كار.
14- اعلام كانون هاي ايجاد خطرات حفاظتي و بهداشتي در كارگاه.
15- نظارت بر نظم و ترتيب و آرايش مواد اوليه و محصولات و استقرار ماشين آلات و ابزار كار به نحو صحيح و ايمن و همچنين تطابق صحيح كار و كارگر در محيط كار.
16- تعيين خط مشي روشن و منطبق با موازين حفاظتي و بهداشتي بر حسب شرايط اختصاصي هر كارگاه جهت حفظ و ارتقاء سطح بهداشت و ايمني محيط كار و پيشگيري از ايجاد حوادث احتمالي و بيماري هاي شغلي.
17- تهيه و تصويب و صدور دستورالعمل هاي اجرايي حفاظتي و بهداشتي جهت اعمال در داخل كارگاه در مورد پيشگيري از ايجاد عوارض و بيماري هاي ناشي از عوامل فيزيكي، شيميايي، ارگونوميكي، بيولوژيكي و رواني محيط كار.


ماده 6: وجود كميته حفاظت فني و بهداشت كار ومسئولين حفاظت و بهداشت حرفه اي در كارگاه به هيچ وجه رافع مسئوليت قانوني كارفرما در قبال مقررات وضع شده نخواهد بود
قوانین و مقررات ایمنی و بهداشت کار
منابع ومآخذ: آيين نامه حفاظت و بهداشت کار موسسه کار وتامين اجتماعي مجموعه قوانين و مقررات حفاظت محيط زيست ايران سازمان حفاظت محيط زيست W.H.O. 1993 "Guidelines for Drinking-Water Quality"
فصل اول- كليات


1- به استناد ماده 47 قانون كار آيين نامه تأسيس مراكز بهداشت كار در كارگاه به منظور انجام مقاصد زير تهيه و تصويب مي شود.

الف- تأمين سلامت و بهداشت جسمي و رواني كارگران در هر شغلي كه باشند و ارتقاء سطح آن.
ب- پيشگيري از حوادث و بيماري هاي ناشي از كار و حفاظت كارگران از خطراتي كه سلامتي آنان را تهديد مي نمايند.
ج- بكار گماردن كارگران بكاري كه متناسب با استعداد جسمي و رواني آنان باشد و به عبارت ديگر تطبيق كار با كارگر و بالعكس.


2- از نقطه نظر اين آيين نامه اصطلاح مركز بهداشت كار در كارگاه به مراكز اطلاق مي شود كه در محل كار يا در نزديكي آن تشكيل گرديده و فعاليت عمده و اساسي آنها امور بهداشتي و پيشگيري بيماري ها و حوادث ناشي از كار باشد.
3- با توجه به اهميت كارگاه مركز بهداشت كار مي تواند منحصر به يك كارگاه بوده (مركز مستقل) و يا مشترك بين چند كارگاه (مركز مشترك بهداشت كار) باشد مركز مشترك ممكن است صنفي يا منطقه اي باشد.
4- تعيين نوع مراكز مشترك بهداشت كار به وسيله پزشكان بازرس كار منطقه و در صورت نبودن پزشك مزبور توسط اداره بهداشت صنعتي وزارت كار و امور اجتماعي تعيين مي شود.
5- مراكز مشترك بهداشت كار نمي توانند از قبول عضويت كارگاهي كه واجد شرايط باشد امتناع نمايند.
6- مراكز بهداشت كار اعم از مستقل و مشترك به وسيله يك يا چند پزشك اداره مي شود. در صورت تعدد پزشكان بايد يكي از آنها به عنوان سرپرست مركز بهداشت كار تعيين شود.
7- پزشكان كارگاه ها بايد داراي اطلاعات كافي در زمينه بهداشت كار باشند و مادام كه متخصص بهداشت كار براي اشتغال در كليه كارگاه ها وجود نداشته باشد پزشكان عمومي پس از طي دوره اختصاصي كه با نظر مراكز دانشگاهي به وسيله وزارت كار و با همكاري وزارت بهداري و ساير مؤسسات صلاحيت دار تشكيل مي گردد مي توانند عهده دار امور مراكز بهداشت كار باشند.
8- وزارت كار و امور اجتماعي داشتن ديپلم بهداشت كار را براي مسئولين مركز بهداشت كار بتدريج و با توجه به امكانات اجباري اعلام نمايد و براي كارگاه هايي كه  خطرات شغلي بيشتري دارند اولويت قائل مي گردد.
9- پس از اعلام مراتب مندرج در بند 8 پزشكاني كه با طي دوره اختصاص در مراكز بهداشت كار مشغول انجام وظيفه مي باشند در صورتي كه بخواهند بكار خود ادامه دهند بايد دوره تكميلي بهداشت كار را بگذرانند.
وزارت كار و امور اجتماعي حتي الامكان تسهيلات لازم را براي انجام اين امر فراهم خواهد آورد.



فصل دوم- سازمان


ماده 1: كارگاه هاي مشمول  قانون كار بايد داراي مراكز بهداشت كار باشند اين مراكز بايد طبق مقررات اين آيين نامه تشكيل گرديده و مورد تأييد و قبول وزارت كار و امور اجتماعي قرار گيرد.
ماده 2: مادام كه ايجاد فوري مراكز بهداشت كار در كليه كارگاه ها و مؤسسات ميسر نباشد اين مراكز در وهله اول حداكثر در مدت دو سال از تاريخ تصويب اين آيين نامه در كارگاه هاي زير تشكيل مي گردد.
الف- در كارگاه هايي كه تعداد كارگران آن بيشتر از 200 نفر باشد.
ب- در كارگاه هايي كه از لحاظ حفظ سلامتي كارگر مستلزم مراقبت مخصوص است.


تبصره- نوع كارگاه هايي كه اشتغال در آنها مستلزم مراقبت مخصوص است از طرف وزارت كار و امور اجتماعي تعيين و اعلام خواهد شد.

ماده 3: تعداد پزشكان مراكز بهداشت كار به نسبت تعداد كارگران و بر طبق حداقل وقتي كه پزشك بايد صرف رسيدگي به اين كارگاه ها نمايد بشرح زير تعيين مي شود.
الف- براي كارگاه هايي كه اشتغال در آن مستلزم مراقبت مخصوص بوده و يا حداقل 10 درصد كارگران آن زن يا كارآموز باشند حداقل يك ساعت كار پزشك براي 10 نفر كارگر در ماه.
ب- براي ساير كارگاه ها و مؤسسات بازرگاني و غيره يك ساعت كار پزشك براي 20 كارگر در ماه.


ماده 4: در صورتي كه ساعات كار لازم بر اساس ماده 3 برابر با بيش از چهل ساعت كار در هفته براي يك پزشك باشد در آن كارگاه بايد مركز مستقل بهداشت كار تشكيل گردد كه شامل يك يا چند پزشك باشد.
اگر ساعت كار لازم كمتر از حد فوق باشد كار فرما مي تواند مركز مستقل بهداشت كار تشكيل دهد يا در مركز مشترك بهداشت كار شركت نمايد.


تبصره- ساعت خدمات پزشكان تمام وقت براساس 40 ساعت  كار در هفته محاسبه مي گردد.


فصل سوم- وظايف

مبحث اول- آزمايش هاي اوليه استخدامي

ماده 5: كارگران و كارآموزان قبل از اشتغال بكار يا كارآموزي بايد مورد آزمايش هاي پزشكي قرار گيرند اين آزمايش ها شامل پرتونگاري ريتين نيز خواهد بود مگر در نقاطي كه به تشخيص وزارت كار امكان انجام پرتونگاري وجود نداشته باشد.
اين آزمايش ها بايد در درجه اول نكات زير را مشخص نمايد.
1-     اعتياد به الكل و مواد مخدره.
2-     ابتلاء به بيماري رواني.
3-     ابتلاء به بيماري سل ريوي يا بيماري هاي مسري ديگر.
4-     قدرت انجام كار مورد نظر.

ماده 6: پس از انجام آزمايش هاي مندرج در ماده 5 در صورت پذيرش برگ گواهي صلاحيت اشتغال بكار از طرف پزشك كار صادر و به كارفرما داده مي شود كه در پرونده كارگر بايگاني و در هنگام بازرسي در اختيار بازرسان كار گذاشته شود. علاوه بر گواهي فوق نتيجه آزمايش ها در برگ آزمايش پزشكي كه حاوي تمام نكات باشد منعكس مي گردد. اين برگ آزمايش كه جزء اسرار پزشكي محسوب مي گردد فقط ممكنست در اختيار پزشك كارگاه و پزشك بازرس كار و يا مقامات پزشكي صلاحيت دار قرار گيرد.

تبصره 1- مواردي كه اعلام بيماري اجباريست از اين قاعده مستثني است.
تبصره 2- نمونه برگ آزمايش و گواهينامه توسط وزارت كار تعيين و اعلام خواهد شد.

مبحث دوم- آزمايش هاي ادواري

ماده 7: كارگران كارگاه بايد لااقل سالي يكبار مورد معاينه پزشكي قرار گيرند و نتايج آزمايش در پرونده پزشكي آنها منعكس گردد.
ماده 8: پزشك كار بايد ترتيبي دهد كه كارگران شاغل در كارهاي سخت و زيان آور و كارگران كمتر از 18 سال، زنان باردار، مادران شيرده و معلولين تحت مراقبت مخصوص قرار گيرند. فواصل تجديد معاينات اين افراد نيز از طرف پزشك تعيين خواهد شد. كارفرما مكلف است نسبت به انجام دستورات پزشكي كار در اين موارد اقدام لازم بعمل آورد.

مبحث سوم- آزمايش هاي پزشكي و موقع شروع مجدد بكار

ماده 9: بعد از غيبت مربوط به بيماري هاي حرفه اي و حوادث ناشي از كار با غيبت بيش از سه هفته مربوط به بيماري هاي غير حرفه اي يا غيبت هاي مكرر آزمايش پزشكي قبل از شروع مجدد بكار اجباري خواهد بود. اين آزمايش بايد مشخص نمايد كه كارگر مي تواند به كار قبلي اشتغال يابد يا لازم است موقتا" يا براي هميشه به شغل ديگري اشتغال ورزد.

مبحث چهارم- آزمايش هاي تكميلي

ماده 10: در صورتي كه پزشك كار تشخيص دهد آزمايش هاي تكميلي ديگري از قبيل آزمايش هاي غير باليني از كارگر بايد بعمل آيد كارفرما مكلف است هزينه مربوط به اين آزمايش ها را تعيين نمايد.

تبصره- مدت زمان لازم براي كليه آزمايش هاي پزشكي جزو مدت و ساعات كار و يا اضافه كار كارگران محسوب مي شود.

مبحث پنجم- مراقبت هاي بهداشتي كارگاه

ماده 11: در موارد زير نظارت و مراقبت به عهده پزشك مركز بهداشت كار بوده و كارفرما مكلف به انجام دستورات پزشك مي باشد.
الف- بهداشت عمومي كارگاه از نظر وضع بهداشتي ساختمان، نظافت آب آشاميدني, حمام، دستشويي، رخت كن، مستراح، رفع زباله، فاضلاب و همچنين بهداشت تأسيسات مربوط به رفاه كارگران از قيبل باشگاه، آشپزخانه، سالن غذا خوري، شيرخوارگاه، آسايشگاه، تغذيه و طرز تهيه و توزيع غذايي مصرفي كارگران.
ب- بهداشت محيط كار نسبت به كليه عوامل فيزيكي و شيميايي و بيولوژيكي كه ممكن است سلامت كارگران را مختل سازد مانند گرد و غبار، بخارات و گازهاي زيان آور، تشعشعات و صدا، حرارت، رطوبت، نور، تهيه و ارتعاش.
ج- انجام نمونه برداري و آزمايش هاي لازم.
د- بهبود شرايط كار از نظر اثرات نامطلوبي كه كارگران به مناسبت شغل، سن، جنس، ساعت كار، ميزان كار و مسائلي از قبيل نوبت كاري، كارمزدي و تسلسل كارها با آن مواجه مي شوند.


مبحث ششم- كمك هاي اوليه و مراقبت هاي فوري

ماده 12: انجام كمك هاي اوليه در مورد تصادف و حوادث كار و مراقبت هاي فوري درباره مسموميت ها و بيماري هاي اتفاقي به منظور جلوگيري از تشديد وضع بيمار حادثه ديده.
ماده 13: مراكز بهداشت كار بايد آماده براي پذيرش فوري مصدومين و مسمومين باشد. مراكز بهداشت كار مؤسسات صنعتي كه به اقتضاء شرايط كار ممكن است مخاطراتي از قبيل مسموميت- خفگي به علت گازها- سوختگي- برق گرفتگي و غيره داشته باشند بايد مجهز به وسايل نجات حادثه ديده مخصوصا" سرم- اكسيژن- مقويات قلبي و تنفسي و همچنين افراد ورزيده و آشنا به نحوه تنفس مصنوعي باشند.
كارفرما مكلف است لوازم مورد نياز را تهيه و در اختيار مركز بهداشت كار بگذارد.


مبحث هفتم- تكاليف مشورتي

ماده 14: پزشك مسئول مركز بهداشت كار مشاور بهداشتي مدير كارخانه و عضو كميته حفاظت و بهداشت كارگاه بوده و در جلسات كميته هاي مزبور شركت و در آنچه مربوط به امور بهداشتي و شرايط كار باشد اظهار نظر مي كند.
كارفرما موظف است پيشنهادهاي بهداشتي مسئول مركز بهداشت كار را اجراء نمايد در صورت عدم توافق، نظر پزشك بازرس كار منطقه در اين موارد قطعي خواهد بود.

ماده 15: هرگونه تغيير در تكنيك يا در نوع مواد اوليه و محصول تهيه شده باشد به اطلاع مسئول مركز بهداشت كار برسد تا در صورتي كه تغيير مزبور از لحاظ بهداشتي مضر تشخيص گردد طبق ماده 14 تذكر لازم به كارفرما داده شود.

مبحث هشتم- مطالعات و بررسي ها

ماده 16: مركز بهداشت كار بايد با بررسي علل و منشاء غيبت كارگران راه هاي پيش گيري از حوادث و بيماري هايي را كه موجب تعطيل كار و غيبت كارگران شده است تعيين و پيشنهاد نمايد.
ماده 17: مركز بهداشت كار بايد پرونده پزشكي براي كارگران تنظيم نمايد و آمارهاي مربوط به حوادث و بيماري هاي ناشي از كار و اطلاعات مربوط به شرايط بهداشتي كارگاه و خدمات مركز بهداشت كار را به طور مرتب تهيه و به منظور بررسي نگهداري نمايد.
ماده 18: مسئول مركز بهداشت كار موظف است در صورت مشاهده بيماري هاي شغلي و حوادث ناشي از  كار مراتب را به مراجع ذي صلاح اعلام نمايد و بعلاوه وقتي پزشكي بيماري شغلي خطرناكي در كارگري مشاهده نمود تشخيص قطعي گرديد بايد مراتب را به نحو مقتضي با خود كارگر در ميان بگذارد.

تبصره- نمونه فرمهاي مخصوص گزارش و اعلام بيماري هاي شغلي از طرف وزارت كار و امور اجتماعي تهيه و در دسترس مراكز بهداشت كار گذاشته مي شود.

ماده 19: شركت در مطالعه و طبقه بندي مشاغل به منظور نظارت بر تطابق كار با كارگر و واگذاري كارهاي مناسب به كارگران مخصوصا" كارگران معلول با توجه به توانايي جسمي و رواني آنان از وظايف پزشك كار است و كارفرما مكلف است موجب انجام آنرا فراهم نمايد.


فصل چهارم- انتخاب و استخدام پزشكان


ماده 20: پزشك كار به وسيله كارفرما يا كارفرمايان انتخاب و طبق قراردادي مشغول كار مي شود در قرارداد مزبور بايد تمام نكات و كليه وظائف ناشي از اين نامه و شرايط استخدامي مخصوصا" مدت قرارداد كاملا تصريح گردد.
يك نسخه از قرار داد تنظيمي بايد به اداره بارزسي كار منطقه فرستاده شود.



فصل پنجم- امور پرستاري


ماده 21: مركز بهداشت كار بايد در تمام اوقات كار داراي پرستار ديپلمه یا بهيار آشنا به امور بهداشت صنعتي و حوادث ناشي از كار باشد.
ماده 22: تعداد پرستاران يا بهياران براي مراكزي كه داراي يك پزشك هستند حداقل دو نفر و براي مراكزي كه بيش از يك پزشك دارند بايد براي هر يك نفر پزشك كه اضافه مي شود يك پرستار يا بهيار اضافه در نظر گرفته شود.
ماده 23: ساعت كار پرستاران بايد طوري تنظيم گردد كه حداقل پرستار يا بهيار در تمام اوقات كار در مركز بهداشت كار حاضر باشد.
ماده 24: وظائف پرستاران يا بهياران مراكز بهداشت كار بشرح زير است:
1- انجام امور اداري مركز بهداشت كار زير نظر پزشك مسئول مركز.
2- انجام كمك هاي مقدماتي و فوري پزشكي.
3- كمك به بيماران در انجام دستورات درماني پزشكان.
4- كمك در معاينات پزشكي به پزشك بهداشت كار.
5- نظارت در امور بهداشتي كارگاه هاي مربوطه زير نظر پزشك بهداشت كار.
6- همكاري در اجراي برنامه هاي آموزش بهداشت در كارگاه هاي مربوطه.
7- همكاري در اجراي برنامه هاي سالم سازي محيط كار و پيشگيري حوادث.
8- انجام خدمات مشورتي در غياب پزشك بهداشت كار.
9- تنظيم و نگهداري پرونده هاي پزشكي و تهيه گزارش ها و آمار.
10- نظارت بر امور كمك هاي اوليه در مركز بهداشت كار و كارگاه ها.



فصل ششم- محل و لوازم مراكز بهداشت كار


ماده 25: مركز بهداشت كار بايد در محل مناسبي داخل كارگاه يا در مجاورت آن قرار داشته و داراي قسمت هاي زير باشد:
الف-  در مراكزي كه فقط به وسيله يك پزشك اداره مي شود:
الف- حداقل دو اطاق كه وسعت هر يك از 16 متر مربع كمتر نباشد.
ب- اطاق يا محل مناسبي براي انتظار.
ج- سرويس هاي دستشوئي، دوش آب سرد و گرم و توالت بهداشتي.
د- اطاق ها بايد داراي دستشوئي مجهز به آب سرد و گرم، تهويه مناسب و روشنايي كافي و وسايل لازم جهت گرم كردن و خنك كردن بوده و طوري ساخته شده باشند كه هيچگونه صدايي مانع معاينات پزشكي نگردد.
2- در مراكزي كه بيش از يك پزشك دارند يك اطاق براي هر يك از پزشكان اضافه در نظر گرفته شود. بعلاوه تعداد متناسب كابين براي تعويض لباس و يك اطاق كوچك براي مراقبت بيماران فراهم باشد.
3- كارگاه هائي كه از مركز بهداشت كار مشترك استفاده مي نمايند بايد داراي اطاق مناسبي جهت كمك هاي اوليه در كارگاه باشند.


ماده 26: صورت لوازم و وسايل مورد نياز مراكز بهداشت كار و همچنين صورت كارگاه هايي كه كار در آنها مستلزم مراقبت مخصوص است از طرف وزارت كار و امور اجتماعي تهيه و در اختيار كارفرمايان واگذار شود.
قوانین و مقررات ایمنی و بهداشت کار
منابع ومآخذ: آيين نامه حفاظت و بهداشت کار موسسه کار وتامين اجتماعي مجموعه قوانين و مقررات حفاظت محيط زيست ايران سازمان حفاظت محيط زيست W.H.O. 1993 "Guidelines for Drinking-Water Quality"
فصل اول- كليات:

ماده 1: بطور كلي در بالابرها نكات زير بايد رعايت شود.

الف:قسمتهای مختلف بدنه و وسایل انتقال نیرو و سایر لوازم دارای استقامت کامل مکانیکی بوده واز جنس مرغوب ساخته شده و مقاومت مکانیکی آنها به تصویب مقام صلاحیت دار رسیده است.
ب:دستگاه باید در همه حال(چه در موقع کار وچه در توقف) بازدید ونگهداری شده و در تعمیر آن دقت کافی مبذول گردد.
ج:هر روز توسط متصدی دستگاه مورد بازدید قرار گرفته و حداقل هفته ای یک بار به وسیله متخصص مربوطه که مسئولیت کلی  و فنی آن را بعهده دارد دقیقا بازرسی گردد.


نشان دادن ظرفیت مجاز:

ماده 2: حداكثر ظرفيت مجاز بالابر بايد از طرف كارخانه سازنده بطور مشخص و خوانا در روي هر دستگاه نوشته شده باشد.
ممنوعیت بلند کردن بار اضافه بر ظرفیت

ماده 3: در تمام بالابرها بلند كردن بار بيش از ظرفيت مجاز ممنوع است مگر هنگام آزمايش دستگاه.
ماده 4: هميشه بايستي بار به طور ملايم بالا و پايين آورده شود به طوري كه در شروع بلند كردن يا حين پايين آوردن و توقف ضربه اي به دستگاه وارد نگردد.

تجهیزات الکتریکی

ماده 5: كليه تجهيزات الكتريكي دستگاه هاي بالابر بايد با آيين نامه هاي حفاظتي وسايل و تأسيسات الكتريكي مطابقت نمايد.

حداکثر بالا بردن

ماده 6: در بالابرهايي كه با موتور الكتريكي كار مي كنند بايد وسائلي تعبيه شده باشد تا هنگامي كه بار به حداكثر ارتفاع پيش بيني شده رسيد بتواند به طور خودكار محرك الكتريكي را از كار بيندازد.

ترمزهای حفاظتی

ماده 7: بالابرها بايد داراي ترمزهاي حفاظتي باشند و اين ترمزها بايد طوري تعبيه و محاسبه شده باشد كه بتواند باري معادل يك برابر و نيم ظرفيت مجاز بالابر را نگهداري نمايد.

تخصيص و مهارت رانندگان جرثقيل

ماده 8: فقط اشخاص زير حق راندن جرثقيل را دارند:
1-     رانندگان مجاز جرثقيل.
2-     بازرسان و تعمير كاران جرثقيل.
3-    كارگراني كه لااقل دو هفته زير نظر راننده خبره و مسئول كارآموزي نموده باشند بطور كلي همه اين افراد بايد به وسايل مكانيكي و الكتريكي جرثقيل آشنايي داشته و همچنين به خطرات ناشي از حوادث مربوطه وقف باشند.

ماده 8: براي كارگران جرثقيل كه مشغول هدايت جرثقيل هستند استعمال دخانيات و خوردن و آشاميدن و مطالعه در حين كار ممنوع است.
ماده 9: كساني مي توانند در اطاقك جرثقيل يا كاميون جرثقيل دار به كار رانندگي اشتغال ورزند كه از نظر جسماني داراي اجازه مخصوص باشند.
ماده 10: راننده جرثقيل نبايد اجازه دهد كه كسي در روي بار سوار شده و يا به قلاب و كابل هاي جرثقيل آويزان شده و با آن حمل شود.
قوانین و مقررات ایمنی و بهداشت کار
منابع ومآخذ: آيين نامه حفاظت و بهداشت کار موسسه کار وتامين اجتماعي مجموعه قوانين و مقررات حفاظت محيط زيست ايران سازمان حفاظت محيط زيست W.H.O. 1993 "Guidelines for Drinking-Water Quality"
فصل اول- كارگاه هاي صنعتي ساختمان و محل كار


ماده 1: كليه ساختمان هاي دائمي و موقتي و مؤسساتي كه مشمول مقررات قانون كار مي باشند بايد از نقطه نظر ساختماني واجد استحكام كامل بوده و در محاسبه پايه و سقف و كفها رعايت نكات زير بشود.
الف- تحمل فشار ناشي از حداكثر بارها و اشياء ثابت و متحرك.
ب- تحمل فشار ناشي از ريزش برف- باران- يخبندان- باد و طوفان.
ج- تحمل فشار ناشي از بارهاي معلق.

ماده 2: اطاق ها و محل كار دائم بايد لااقل 3 متر از كف تا سقف ارتفاع داشته و فضاي آن بايد براي حداكثر اشخاصي كه در آن محل كار مي كنند براي هر نفر 12 متر مكعب كمتر نباشد.

تبصره1- در محاسبه متر مكعب فضا حجم اشغال شده بابت اثاثيه و ماشين آلات و مواد و لوازم چيزي كسر نمي گردد.
تبصره 2- در ساختمان هايي كه ارتفاع هر طبقه از فضاي كار از 4 متر متجاوز باشد براي محاسبه حجم لازم فقط تا ارتفاع 4 متر منظور و محاسبه مي گردد.

ماده 3: در فضاي كارگاه نصب ماشين آلات و يا قرار دادن اشياء و محصولات نبايد مزاحمتي براي عبور و مرور و يا كار كارگران ايجاد نمايد.
ماده 4: در اطراف هر يك از دستگاه هاي ماشين يا واحدهاي كار بايد فضاي كافي منظور داشت تا كارگران بتوانند به راحتي براي انجام كارهاي عادي رفت و آمد نموده و در صورت لزوم اصلاحات و تعميرات و نقل و انتقال مواد مصرفي يا توليدي را انجام دهند.
ماده 5: كف اطاق ها و قسمت هايي كه محل عبور كارگران بوده و يا براي حمل و نقل مواد تخصيص داده شده بايستي صاف و هموار بوده و عاري از حفره و سوراخ- تراشه هاي چوب- برآمدگي ناشي از پوشش بي تناسب مجاري- ميخ و پيچ و مهره و لوله، دريچه يا برآمدگي و برجستگي و هرگونه موانعي باشد كه ممكن است موجب گير كردن و يا لغزيدن اشخاص گردد.
ماده 6: كف اطاق ها و راهروها و پياده روها نبايد در شرايط عادي هيچگونه لغزندگي داشته و يا از مصالحي ساخته و يا از موادي اندود شده باشد كه در نتيجه رفت و آمد ايجاد ناراحتي و گرد خاك و ساييدگي و در نتيجه لغزيدگي ايجاد شود.
ماده 7: در محل كار و مكانهايي كه دستگاه هاي متعددي قرار دارد بايستي به وسيله خط كشي با رنگ مشخص در دو طرف راه اصلي و راه هاي فرعي را مشخص نموده و حتي محل قرار دادن مواد خام و مواد توليدي به وسيله اين خطوط معين گردد تا محل هاي رفت و آمد، حمل و نقل مواد همچنين جهت حركت اصلي با علامت گذاري روي زمين معلوم و روشن باشد.
ماده 8: كف كارگاه بايستي قابل شستشو بوده و در مواردي كه نوع كار موجب ريخته شدن آب در كف گردد بايستي شيب كافي داشته باشد كه آبها را به سمت مجاري فاضلاب هدايت نمايد.
ماده 9: در هر طبقه از ساختمان پرتگاههاي راه پله ها در هر طرفي كه غير مسدود باشد به استثناي قسمت ورود به پلكان بايد به وسيله نرده هاي دائمي كاملا" محفوظ گردد. مدخل پلكانهايي كه كمتر مورد نظر رفت و آمد هستند بايد به وسيله نرده هاي متحرك مسدود شوند.
ماده 10: دريچه ها و مدخلهايي كه در كف كارگاه باز مي شوند بايد به وسايل زير محفوظ شوند.
الف- نرده هاي متحرك كه فقط دو طرف آن آستانه داشته باشد.
ب- نرده هاي دائمي كه تمام اطراف باز آن داراي آستانه باشد.
پ- دريچه هاي لولا دار به همان كيفيت كه در مورد مدخل پلكان هاي فرعي در ماده 12 ذكر شد.

ماده 11: مدخلهاي فردي (مانند حوضچه ها و آدم روها) بايستي به وسيله دريچه هاي بدون لولا كه استحكام كافي دارند پوشش شده دستگيره آنها بدون برآمدگي باشد.
ماده 12: در مواقعي كه پوشش هاي مندرج در ماده 13 بر حسب براي مدت كوتاهي در جاي خود قرار نگرفته باشد بايستي كليه اين مدخلها به وسيله اشخاص تحت مراقبت قرار گرفته و يا اينكه به وسيله نرده هاي قابل حمل يا دستي- و در شب به وسيله نصب چراغ خطر كه موقتا" در اطراف حوضچه قرار خواهند گرفت محفوظ شوند.
ماده 13: حفره هايي كه در كف قرار دارند و بواسطه وجود ماشين آلات ثابت يا تجهيزات يا ديوار احتمال قدم گذراندن اتفاقي و ناگهاني اشخاص با آنها نمي رود بايستي به وسيله پوشش هايي كه فقط اطراف آنها از 5/2 سانتيمتر بيشتر درز نداشته باشد حفاظت شود.
ماده 14: كليه دهانه هاي قائم به بلندي كمتر از يك متر از سطح محل كار كه ارتفاع آنها حداقل 75 سانتيمتر و عرضشان 45 سانتيمتر بوده و پرتگاه آنها بيش از 2 متر عمق داشته باشد بايستي بطور مطمئن به وسيله نرده هاي ثابت يا متحرك يا دريچه مسدود و محافظت شوند.
ماده 15: اقسام مختلف دهانه هاي قائم به هر عرض كه باشد و دو متر يا بيشتر از طرف خارج پرتگاه داشته باشد بايد به وسيله نرده هاي آستانه دار يا شبكه فلزي كه چشمه هاي آن از 5/2 سانتيمتر بيشتر نبوده و تا 50 كيلوگرم فشار افقي را تحمل نمايد محفوظ شوند.
ماده 16: كليه نرده ها بايستي از چوب، لوله آهن هاي پروفيل يا مصالح ديگري كه استحكام كافي داشته باشد ساخته شود.
ماده 17: ارتفاع نرده ها بايد لااقل 90 سانتي متر از كف باشد.
ماده 18: نرده ها بايد در فواصل حداكثر 2 متر داراي پايه و كلافهاي عمودي و افقي بوده و پس از تكميل ميله فوقاني آن تحمل لااقل 100 كيلوگرم فشار را در هر جهت داشته باشد.
ماده 19: براي اينكه نرده هاي مورد بحث از نقطه نظر ساختماني واجد شرايط مذكور در ماده فوق باشند بايد با خصوصيات ذيل مطابقت كنند.
الف- نرده هاي چوبي- لبه هاي فوقاني و پايه ها به ضخامت حداقل 5*7 سانتيمتر و كلافهاي فاصل وسطي به ابعاد 5*5 سانتيمتر يا 10*5/2 سانتيمتر كليه قطعات متشكله نرده بايد عموما" صاف و هموار و عاري از گره هاي بزرگ و تراشه و شكستگي و ترك يا ميخ و امثال آن باشد.
ب- نرده هاي لوله اي- لبه هاي فوقاني و پايه ها از لوله فلزي شماره 4 و لوله هاي فاصل يا وسطي حداقل شماره 5/2 باشند.
ج- نرده هاي پروفيله- قسمت هاي نبشي لااقل به اندازه 40*40 ميليمتر و كلاف هاي فاصل از نبشي 3*30*30 ميليمتر باشند.

ماده 20: نرده ها بايد عموما" از مصالح سالم و بدون عيب شناخته شده و قسمت هاي تيز و برنده در آنها وجود نداشته باشد.
ماده 21: آستانه كليه نرده هاي پلكان ها بايد لااقل 5/1 سانتيمتر ارتفاع و 5/2 سانتيمتر ضخامت داشته و از آهن- فولاد- يا مصالح ساختماني با دوام ديگر ساخته شوند.
ماده 22: آستانه را بايد بطور مستحكم در جاي خود به فاصله اي در حدود 5 ميليمتر از كف استوار ساخت.

بخش 1- پلكان ها

ماده 23: كليه پلكان ها- سكوها- (پلانفورم) و پاگردها بايد استحكام كافي داشته و تحمل فشار و سنگيني بارها عادي را داشته باشد (خلاصه محاسبات فني بايد ضميمه نقشه جات تسليمي باشد).
ماده 24: پلكان ها و سكوهايي كه از مصالح مشبك ساخته شده اند ابعاد چشمه هاي آن نبايد از 25 ميليمتر تجاوز نمايد تا اشياء متفرقه امكان سقوط از آنرا نداشته باشد.
ماده 25: عرض پلكان ها به استثناي پلكان هاي سرويس و يا امدادي نبايد در هيچ مورد از 90 سانتي متر كمتر باشد.
ماده 26: اختلاف سطح بين دو پاگرد نبايد هيچگاه از 70/3 متر تجاوز كند.
ماده 27: پاگردهايي كه در فواصل پلكان ها قرار دارند بايد وسعتي در حدود 10/1 متر در جهت پلكان يا بيشتر به تناسب عرض پلكان داشته باشند.
ماده 28: در تمام طول پلكان ها يك فاصله عمودي آزاد در حدود قد انسان بايد منظور شود اين فاصله آزاد نبايد كمتر از 20/2 متر از سطح هر پله به موازات ديوار پله باشد.
ماده 29: غير از پلكانهاي سرويس و يا امدادي عرض هر پله بدون محاسبه حاشيه يا برآمدگي آن نبايد از 33 سانتيمتر كمتر باشد و ارتفاع پله بين 14 تا 20 سانتيمتر خواهد بود.
ماده 30: پله هاي يك پلكان بايد داراي عرض مساوي و ارتفاع مساوي باشند.
ماده 31: كليه پلكان ها بايستي از طرف پرتگاه به وسيله نرده هاي مخصوص پلكان حفاظت شوند.
ماده 32: پلكان هاي محصور با عرض كمتر از 10/1 متر بايد به وسيله يك نرده دستي كه پايه هاي آن در ديوار كار گذاشته شده باشد در سمت راست از پايين به بالا مجهز شوند.
ماده 33: پلكان هاي با عرض بيش از 10/1 متر بايد در سمت پرتگاه با يك نرده و در سمت بسته هم به وسيله نرده دستي طبق ماده 35 مجهز گردند.
ماده 34: پلكان هايي كه بيش از 25/2 متر عرض دارند بايستي علاوه بر نرده هاي كناري با يك نرده دستي ميانه نيز مجهز باشند.
ماده 35: كليه نرده هاي پلكان ها بايستي از مصالح ساختماني محكم و بادوامي مانند چوب، لوله يا مصالح بنايي ساخته شوند.
ماده 36: ارتفاع نرده هاي پلكان از لبه هر پله نبايستي از 75 سانتيمتر كمتر باشد و در صورتي كه از اين نرده ها به عنوان نرده هاي دستي استفاده شود بلندي آن نبايد از 85 سانتيمتر تجاوز كند.
ماده 37: نرده هاي دستي كه پايه هاي آن به ديوار نصب مي شود بايد طوري ساخته شود كه دست آزادانه بدون برخورد با موانعي اعم از روكار يا كنار نرده حركت كند حداكثر فاصله پايه ها از يكديگر 2 متر و بين نرده دستي و ديوار بايد لااقل 4 سانتيمتر باز باشد.
ماده 38: حداقل عرض پلكان سرويس و يا امدادي مانند پلكان هاي اطاق ماشين خانه يا ديگ بخار يا پلكان هايي كه به سكوهاي سرويس اطراف ماشين آلات منتهي مي شوند 55 سانتيمتر خواهد بود.
ماده 39: شيب پلكان هاي سرويس نبايد بيش از 60 درجه باشد و عرض هر پله نبايد كمتر از 15 سانتيمتر باشد.
ماده 40: پلكان هاي سرويس نبايد به شكل مارپيچ يا پيچ و خم دار ساخته شوند.
ماده 41: مدخل پنجره هايي كه در پاگردهاي پلكان باز مي شود در صورتي كه پهناي آنها بيش از 30 سانتيمتر و فاصله با سطح پاگرد كمتر از 90 سانتيمتر باشد بايستي به وسيله نرده حفاظت شوند.
ماده 42: حداكثر شيب مجاز براي (راهروهاي شيب دار) رامپ مورد استفاده افراد 10 درجه است. اين رامپ ها بايد با كليه شرائطي كه در مورد پلكان ها منظور مي شود از حيث ساختمان و عرض و نرده و غيره مطابقت داشته باشد.

بخش 2- نردبان هاي ثابت- راهروهاي هوايي- سكوها

ماده 43: كليه اجزاء و قسمت هاي فلزي نردبان ها بايد از فولاد، آهن و چدن، آهن ورق يا مواد متشابه ساخته شود.
ماده 44: نردبان هاي ثابت بايد به قسمتي نصب شود كه:
الف- فاصله ازسمت جلو نردبان به نزديكترين جسم ثابت نبايد از 75 سانتيمتر كمتر باشد.
ب- فاصله از سمت عقب نردبان به نزديكترين جسم ثابت اقلا" 20 سانتيمتر باشد.
ج- از طرفين نردبان فضاي آزاد لااقل 40 سانتيمتر از محور نردبان در هر دو طرف وجود داشته باشد.

ماده 48: در صورتي كه از نردبان هاي ثابت براي صعود به ارتفاع بيش از 9 متر استفاده شود نكات زير بايد رعايت گردد.
الف- ايجاد پاگردهايي حداكثر در فاصله هر 9 متر يا كمتر از آن.
ب- هر قطعه از نردبان حد فاصل بين دو پاگرد بايد به نحوي قرار گيرد كه در امتداد قطعه قبلي نباشد.

ماده 45: كليه راهروها- معابر و سكوهاي كار يا سطح اطاق ها و طبقاتي كه اطرافشان باز است (و بيش از 2 متر بالاي سطح اطلاق يا زمين) قرار گرفته اند بايستي در سمت پرتگاه به وسيله نرده هاي استاندارد طبق مقررات مواد 9 الي 25 اين آيين نامه محافظت و محصور شوند.

تبصره1- سكوهايي كه براي بارگيري يا تخليه بار اختصاص داده شده يا سكوهاي كوچك كه به موتورهاو تجهيزات متشابه اختصاص داشته و در آنها فضايي براي ايستادن اشخاص پيش بيني نشده باشد از مقررات اين ماده مستثني است.
تبصره2- در مورد راهروهايي كه براي پر كردن مخازن و روغن كار اختصاص دارد نرده يك طرف را ممكن است در صورت لزوم حذف كرد مشروط به اينكه عرض راهروها كمتر از 55 سانتيمتر نباشد.

ماده 46: كليه معابر و راهروها و سكوهايي كه روي ماشين آلات و نوارهاي متحرك قرار دارند بايد از دو طرف به وسيله نرده هاي استاندارد محافظت شوند.

بخش 3: آسانسورهاي داخلي و خارجي

ماده 47: آسانسور ها بايد منطبق با اصول زير باشد:
الف- محاسبه فني و مكانيكي صحيح و استفاده از مصالح مرغوب در ساختمان آن.
ب- فرسوده نبودن هيچ يك از قسمت ها.


فصل دوم:روشنائی

کلیات:
ماده 48: در نقاطي كه اشخاص بكار اشتغال دارند يا از آنها عبور مي نمايد بايد در ساعات كار روشنايي كافي طبيعي يا مصنوعي تأمين شده باشد اين روشنايي بايد در هر حال متناسب با نوع كار بوده و حتي المكان از روشنايي و نور طبيعي استفاده گردد.

بخش 1- نور طبيعي

ماده 49: پنجره هاي سقفي و پنجره هاي معمولي بايد به قسمي و به فواصلي نصب شود كه نور بطور يكنواخت به محل كار بتابد.
ماده 50: در موارد ضروري براي جلوگيري از شدت تابش نور و پنجره هاي سقفي و پنجره هاي معمولي را بايد با وسايل مناسبي مانند كركره و پرده متحرك و نظائر آن مجهز نمود.
ماده 51: پنجره هاي سقفي و معمولي بايد مرتبا" تميز گردند.
ماده 52: در محل هايي كه نور طبيعي وجود ندارد و يا در نقاطي كه نور طبيعي به قدر كافي ايجاد روشنايي نمي كند بايد از نور مصنوعي استفاده شود.
ماده 53: روشنايي بايد بطور كلي يكنواخت بوده و از جهات مختلف بتابد تا از ايجاد سايه هايي تند جلوگيري شده و ضمنا" باعث خيره شدن چشم نگردد.
ماده 54: در محل هايي كه بطور موضعي احتياج به نور شديدي باشد علاوه بر نور كلي كارگاه نور اضافي در محل مورد نياز طبق مفاد اين آيين نامه تأمين شود.
ماده 55: براي جلوگيري از خيره كردن چشم نور اضافي مذكور در ماده قبل بايد به نحوي پوشيده شود كه فقط محل مورد نظر را روشن نمايد.
ماده 57: حداقل شدت نور در معابر خارجي اطراف كارگاه و همچنين در داخل محوطه 20 لوكس است (لوكس واحد شدت نور و مساويست با شدت روشنايي يك شمع در فاصله يك متر).
ماده 58: در موارد زير حداقل شدت نور بايستي 50 لوكس باشد.
الف- در محل هايي كه تشخيص جزييات در آن ضرورت ندارد از قبيل جابجا كردن ذغال سنگ و سنگ آهك و اشياء مشابه آن.
ب- راهروها- پلكان- انبارهاي كالا- انبارهاي مخصوص اشياء زمخت و حجيم.

ماده 59: در موارد زير حداقل شدت نور بايستي 100 لوكس باشد.
الف- هنگامي كه تشخيص جزييات تا حدي ضروري باشد مانند محل توليد محصولات نيمه تمام آهني و فولادي- آسيا كردن غلات- آماده ساختن الياف پنبه و ساير عمليات مقدماتي امور صنعتي.
ب- در اطاق هاي ماشين و ديگ بخار- داخل اطاقك آسانسور براي حمل افراد و بار در قسمت هاي بسته بندي- در انبارهاي اشياء كم حجم و ظريف، در سالن هاي توالت و شستشو، در ختكن ها و غيره.

ماده 60: در مواردي كه تشخيص جزييات بطور متوسط ضرورت داشته باشد مانند سوار كردن اجزاي معمولي ماشين و كارهاي مربوط به بازرسي و معاينه فرآورده هاي عمليات مربوط به فرآورده هاي نساجي و چرمي با الوان روشن- تهيه كنسرو و بسته بندي گوشت- تراش چوب و الوار و امثال آن بايستي حداقل 200 لوكس باشد.
ماده 61: چنانچه تشخيص دقيق جزييات ضرورت داشته باشد مانند كارهاي ماشيني بازرسي و معاينه معمولي پرداخت كردن چرم، بافندگي پنبه و پارچه هاي روشن پشمي امور اداري (در پشت ميز) خواندن و نوشتن متناوب بايگاني و ارسال مراسلات و غيره حداقل شدت نور بايد 300 لوكس باشد.
ماده 62: در صورتي كه تشخيص بسيار دقيق جزييات الزام آور باشد از قبيل سوار كردن و اتصال اجزاي ظريف ماشين، امور دقيق ماشيني، بازرسي كابل ها، تراش و صيقل شيشه و بلور، كارهاي چوبي ظريف، بافندگي پارچه هاي تيره رنگ پشمي امور محاسباتي، دفتر داري و تحريرات تند نويسي، ماشين نويسي و نقشه كشي و ساير امور ممتد اداري بايستي حداقل شدت نور 500 لوكس باشد.
ماده 63: در مواردي كه تشخيص جزييات بطور دقيق از آنچه در فوق گذشت ضرورت داشته باشد مانند سوار كردن و بازرسي دقيق ادوات و اسباب هاي بسيار ظريف جواهر سازي، ساعت سازي، درجه بندي محصولات توتون، مقابله كردن اوراق چاپي در چاپخانه، چرخ كردن پارچه هاي تيره رنگ و نظائر آن حداقل شدت نور بايستي 1000 لوكس باشد.

تبصره- حداقل شدت هاي نوري كه در موارد فوق تعيين شده در مواقعي است كه چراغها و دستگاه هاي نور دهنده تحت شرايط عادي كار كند (نه در مواقعي كه دستگاه هاي مزبور تازه نصب شده است از اين رو لازمست كه شدت نور در آغاز كار در صورت مساعد بودن شرايط 25 درصد و شرايط نامناسب (مواردي كه نوع كار چراغها راكثيف مي كند). 50 درصد بيشتر در نظر گرفته شود.

ماده 64: در كليه كارگاه ها بايد پيوسته شرايط مساعدي از نظر تهويه (طبيعي يا مصنوعي) فراهم باشد هواي كافي و سالم با درجه حرارت و رطوبت مناسب براي افراد موجود بوده و نيز از تغييرات ناگهاني درجه حرارت جلوگيري شود.
ماده 65: هر نوع گرد و غبار، دود و گاز و بخارهاي حاصله در كارگاه ها بايد از همان وهله توليد تا جايي كه امكان دارد به وسايل طبيعي والا به وسايل مصنوعي از محيط كار دور ساخت تا از آلودگي هواي كارگاه جلوگيري شود.
ماده 66: دستگاه هاي مولد حرارت كه در محل هاي كار قرار مي گيرد بايد داراي هواكش مناسب باشد به نحوي كه گازهاي حاصله از احتراق با هواي داخل كارگاه مخلوط نگردد. استفاده از اجاقها و بخاريهاي بدون دودكش و امثال آن بكلي ممنوع است.
ماده 67: در سالن ها و اطاق هاي كارگاه بايد هميشه حرارت و رطوبتي متناسب با نوع كار وجود داشته باشد و اين حرارت بايد قابل افزايش و كاهش باشد تا بتوان درجه رطوبت و حرارت را به تناسب كار و حرارت و يا رطوبت خارج تغيير داد.
ماده 68: در نقاطي كه اختلاف درجه حرارت فصلي زياد است بايد سقف  بدنه هاي محل كار و در صورت اقتضا درها و پنجره ها به وسايل مقتضي مانند عايق بندي حرارتي سقف ها، ديوارها و در صورت امكان كف ها و درها و پنجره هاي محل كار در مقابل حرارت يا برودت خارج مجهز شود.
ماده 69: در كارگاه ها بايستي به وسايل مقتضي از قبيل نصب حايل هاي ثابت يا متحرك يا عايق كردن لوله هاي ناقل بخار يا آب داغ از تشعشعات شديد حرارتي جلوگيري شود.

تبصره1- اين عايق ها بايد حتي الامكان از مواد نسوز ساخته شود.

ماده 70: در مواردي كه از حرارت مركزي استفاده مي شود رادياتورها و لوله هاي آب گرم بايد به قسمي نصب شود كه كارگران در نتيجه تشعشع حرارت يا جريان هواي گرم ناراحت نشوند.
قوانین و مقررات ایمنی و بهداشت کار
منابع ومآخذ: آيين نامه حفاظت و بهداشت کار موسسه کار وتامين اجتماعي مجموعه قوانين و مقررات حفاظت محيط زيست ايران سازمان حفاظت محيط زيست W.H.O. 1993 "Guidelines for Drinking-Water Quality"
ماده 1:کلیه کارگاه های موجود و کارگاه هایی که در آتیه تاسیس میشوند باید مقررات عمومی مربوط به حفاظت و بهداشت کار را که در این آیین نامه مقررمی شود طبق ماده 48 قانون کار رعایت نماید.


فصل اول- ساختمان


ماده 2: ساختمان كارگاه و كارخانه ها بايد با وضع آب و هواي محل متناسب باشد.
ماده 3: براي هر كارگر در كارگاه حداقل بايد 12 متر مكعب فضا منظور گردد و فضاي اشغال شده به وسيله ماشين آلات يا ابزار و اثاثيه مربوط به كار همچنين فضاي بالاتر از ارتفاع سه متر جزء فضاي مزبور محسوب نمي شود.
ماده 4: سقف و بدنه و كف عمارات كارگاه بايد با مصالحي ساخته و اندود شود كه از نفوذ رطوبت به داخل كارگاه جلوگيري نمايد و حتي الامكان مانع نفوذ گرما و يا سرماي خارج گردد.
ماده 5: كف عمارات كارگاه بايد هموار و بدون حفره بوده و به نحوي مناسب مفروش شود كه قابل شستشو باشد و توليد گرد و غبار نكند و موجب لغزيدن كارگران نگردد.
در مواردي كه نوع كار اقتضاي ريخته شدن آب را به كف كارگاه داشته باشد بايد كف كارگاه داراي شيب متناسب و مجراي مخصوص براي خروج آب و جلوگيري از جمع شدن آب در كف كارگاه باشد.

ماده 6: در محل هايي كه مواد شيميايي و سمي بكار مي برند بايد بدنه ديوار كارگاه تا يك متر و شصت سانتيمتر ارتفاع از كف زمين قابل شستشو باشد.
ماده 7: در صورتي كه در ساختمان كارگاه دهانه ها يا سوراخ هايي موجود باشد احتمال سقوط اشخاص برود بايد به وسيله نصب پوشش هاي فلزي محكم و نرده هايي كه حداقل ارتفاع آن 60 سانتي متر باشد موجبات جلوگيري از سقوط اشخاص و رفع خطر بعمل آيد.
ماده 8: عرض پلكان عمومي كارگاه بايد حداقل 120 سانتيمتر و پاگردهاي آن متناسب با عرض مزبور باشد. در مورد پلكان هايي كه بيش از چهار پله دارد در طرف باز پلكان بايد نرده محكم نصب شود و در مسير پلكان نبايد هيچگونه مانعي وجود داشته باشد.
ماده 9: عمارات كارگاه بايد به تناسب وسعت محل كار به اندازه كافي در و پنجره براي ورود نور و هوا داشته باشد.
ماده 10: كارگاه هايي كه وسايل كار و نوع محصول آن طوري است كه بيشتر در معرض حريق واقع مي شود حتي الامكان بايد با مصالح نسوز ساخته شوند.
ماده 11: در هر كارگاه بايستي روشنايي كافي (طبيعي يا مصنوعي) متناسب با نوع كار و محل تأمين شود. در صورتي كه براي روشنايي از نور مصنوعي قوي استفاده شود بايد براي ممانعت از ناراحتي چشم حبابهاي مخصوصي نصب گردد.
ماده 12: كليه پنجره هاي بدنه و سقف كه جهت روشنايي اطلاق ها تعبيه شده و كليه چراغها و حبابها بايد نظيف نگاه داشته شود.
ماده 13: محل كار در هر كارگاه بايد بطوري تهويه شود كه كارگران هميشه هواي سالم تنفس نمايند. در مورد محل هاي كار پوشيده مقدار حداقل هواي لازم براي هر كارگر بر حسب نوع كار در هر ساعت 30 الي 50 متر مكعب مي باشد.
ماده 14: در كارگاه هايي كه دود و يا گاز و يا گرد و غبار و يا بخارهاي مضر ايجاد مي شود بايد مواد مزبور با وسايل فني مؤثر طوري از محل توليد به خارج كارگاه هدايت شود كه مزاحمت و خطري براي كارگران ايجاد ننمايد.
ماده 15: در كارگاه هايي كه تهويه طبيعي كافي نباشد بايد از وسايل تهويه مصنوعي استفاده شود.
ماده 16: هر كارگاه بايد داراي وسائلي باشد كه در زمستان و تابستان درجه حرارت داخلي آن به وضع قابل تحملي نگاهداري شود.
ماده 17: در هر سالن كار به تناسب تعداد كارگران بايد درهاي يك طرفه اي كه به خارج باز شوند بنام درهاي نجات وجود داشته باشد و درهاي مزبور به راهروها و يا معابر خروجي ساختمان منتهي شوند.
ماده 18: درهاي خروجي نجات هيچ وقت نبايد قفل باشد و بايد به وسيله علايم و يا چراغهاي مخصوصي از داخل مشخص باشد.
ماده 19: كليه پلكان ها و پاگردها در ساختمان هاي بلندتر از دو طبقه (طبقه اول 5 متر و ساير طبقات هر كدام 4 متر محاسبه مي شود) بايد با مصالح ساختماني نسوز ساخته شوند.
ماده 20: درهايي كه به طرف پلكان باز مي شود بايد لااقل فاصله اي به اندازه عرض در تا نخستين پله براي توقف داشته باشد.
ماده 21: در كارگاه هايي كه بيشتر احتمال بروز حريق مي رود بايد وسايل مخصوص اعلام خطر (آژير) بكار رود به طوري كه در تمام محوطه كار اعلام خطر شنيده شود.
ماده 22: كارفرما موظف است مواد محترقه مورد نياز كارخانه را در تانك ها و مخازني كه مقاوم در مقابل آتش باشند نگهداري نمايد و اين مخازن وتانك ها بايد از محل كار مجزا و فاصله كافي داشته باشند.
ماده 23: در نقاطي كه مواد منفجره و يا مواد سريع الاحتراق يا سريع الاشتعال وجود دارد استعمال دخانيات و روشن كردن و حمل كبريت- فندك و امثال آنها بايد ممنوع گردد.
ماده 24: در موارد زير تعبيه و نصب برق گير الزامي است:
الف- ساختمان هايي كه در آن مواد قابل احتراق و يا انفجار توليد و يا ذخيره و انبار مي شود.
ب- تانك ها و مخازني كه بنزين و نفت و روغن و يا مواد قابل اشتعال ديگر در آنها نگهداري مي شود.
ج- كوره هاي مرتفع و دودكش هاي بلند.

ماده 25: كليه قسمت هاي انتقال دهنده نيرو (ترانسميسيون) از قبيل تسمه، فلكه، زنجير و چرخ دنده و امثال آن و همچنين قسمت هايي از ماشين ها كه امكان ايجاد سانحه براي كارگر داشته باشد بايد داراي پوشش و يا حفاظ با استقامت كافي باشد.
ماده 26: قبل از شروع به تعمير و نظافت و روغنكاري ماشين ها بايد به طور اطمينان بخشي آنها را متوقف ساخت.

تبصره: هنگام راه انداختن ماشين ها به منظور آزمايش يا پس از تعمير لازمست اين كار با ابزار مطمئن به وسيله متخصصين فني تحت نظر مدير فني و يا نماينده فني ذي صلاحيت او انجام گيرد.

ماده 28: وسايل و ادوات الكتريكي بايد داراي حفاظ بوده و طوري ساخته و نصب و بكار برده شود كه خطر برق زدگي و آتش سوزي وجود نداشته باشد.
ماده29: نصب و امتحان و يا تنظيم وسايل و ادوات الكتريكي بايد فقط توسط اشخاصي كه صلاحيت فني آنها محرز باشد انجام گيرد و متخصصين قبل از شروع بكار آنرا مورد آزمايش قرار دهد.
ماده 30: براي جلوگيري از ازدياد سيم هاي متحرك و آزاد لازمست به مقدار كافي پريز در محل هاي مناسب نصب گردد تا به سهولت بتوان از آنها استفاده نمود.
ماده 31:  پوشش ها و زره كابل هاي برق و لوله ها و بست ها و متعلقات و همچنين حفاظ ها و ساير قسمت هاي فلزي وسايل برق كه مستقيما" تحت فشار برق نيستند براي جلوگيري از بروز خطرات احتمالي بايد اتصال زمين مؤثري داشته باشند.
ماده 32: سيم هاي اتصال زمين بايد داراي ضخامت كافي و در نتيجه مقاومت كم باشند تا بتوانند با حداكثر جريان احتمالي كه در اثر از بين رفتن و يا خراب شدن عايق بوجود آيد استقامت داشته باشند. ضمنا" بايد در مدار جريان وسايل پيش بيني شود كه در صورت پيدا شدن نقصي كه موجب اتصال جريان برق به زمين گردد تمام مدار يا قسمت معيوب آنرا قطع كند.
ماده 33: در نقاطي كه احتمال صدمه به سيم هاي اتصال زمين مي رود بايستي به وسيله مكانيكي آنها را محافظت نمود.
ماده 34: در مورد دستگاه هاي الكتريكي متحرك كه داراي قسمت هاي فلزي بدون عايق باشند اعم از اينكه با جريان متناوب كار كنند يا دائم بايد احتياطات زير بعمل آيد:
الف- بدنه هاي فلزي بدون عايق وسايل مزبور بايستي بطور اطمينان بخشي اتصال زمين داشته باشند مگر اينكه جريان دائم با فشار كمتر از 250ولت باشد.
ب- بكار بردن دستگاه هاي الكتريكي متحرك با ولتاژ بيش از 250 ولت ممنوع است.
ج- در مواردي كه بكار بردن سيم اتصال زمين مؤثر مقدور نباشد بايد جرياني با ولتاژ كمتر بكار برده شود.
د- در محيط هاي آماده به اشتغال و همچنين در مجاورت مواد قابل اشتعال بايد فقط از وسايل مخصوص الكتريكي متحركي استفاده شود كه از لحاظ عدم ايجاد اشتغال اطمينان بخش باشد.

ماده 35: در مدت تعمير شبكه برق بايد آنرا به وسيله كليد از منبع جريان قطع و به زمين متصل نمود و در صورت لزوم بين سيم هاي شبكه نيز اتصال مستقيم برقرار كرد.
ماده 36: در محيطي كه خطوط تحت فشار برق وجود دارد تعمير يا نصب ماشين آلات و دستگاه ها يا سيم كشي يا هر عمل ديگر كه ممكن است ايجاد برق زدگي نمايد اكيدا" ممنوع و فقط پس از قطع جريان برق انجام آن مجاز خواهد بود.
ماده 37: سيم ها و كابل هاي برق بايد داراي روپوش عايق مناسب با فشار الكتريسيته و ساير شرايط موجود (رطوبت و گرما- ضربه و ساييدگي و غيره) بوده و روي اصول فني نصب و حتي الامكان در لوله و يا كانال قرار گرفته باشند.
ماده 38: سيم هاي پل گردان- جرثقيل و ساير سيم هايي را كه نمي توان عايق نمود بايد طوري در حفاظ قرار داد كه از اتصال احتمالي جلوگيري شود.
ماده 39: در كارگاه هايي كه مواد منفجره و يا گازهاي قابل احتراق و مواد قابل اشتعال توليد مي شود بايستي اتصال هاي برقي به نحوي باشند كه ايجاد جرقه نمايند و از موتورهايي كه طبق اصول فني براي اين قبيل كارها ساخته شده استفاده شود.
ماده 40: كليه ماشين آلات و دستگاه هايي كه احتمال توليد الكتريسيته ساكن دارد بايد اتصال زمين مؤثر داشته باشند تا از تراكم بارهاي الكتريسيته ساكن روي آنها جلوگيري شود.
ماده 41: در محيطي كه مواد قابل اشتعال و يا قابل انفجار (گازها- گرد و غبار و بخارات قابل انفجار و مايعات قابل اشتعال و غيره) وجود دارد علاوه بر اتصال زمين بايد به وسايل مطمئن ديگري نيز از تراكم بارهاي الكتريسيته ساكن جلوگيري نمود.
ماده 42: در كليه كارگاه ها كارفرما مكلف است آب آشاميدني گوارا و سالم به مقدار كافي در مخازن سربسته و محفوظ كه طبق اصول بهداشت ساخته و نگاهداري شود در دسترس كارگران بگذارد.
ماده 43: به كارگراني كه در گرماي زياد براي مدت مديدي كار مي كنند بايد قرص هاي نمك طعام داده شود.
ماده 44: استفاده از ليوان عمومي براي آشاميدن آب ممنوع است.
ماده 45: محل هاي كار و سالن هاي كار- راهروها- انبارها و ساير قسمت هاي ديگر كارگاه بايد طبق اصول بهداشت نگاهداري شود.
ماده 46: ديوارها- سقف- پنجره ها و درها و شيشه ها بايد پاكيزه بوده و بي عيب نگاهداشته شوند كف سالن ها بايد پاكيزه بوده و در حدود امكان تر و لغزنده نباشد.
ماده 47: جارو و نظافت كردن تا جايي كه امكان دارد بايد در فواصل نوبت هاي كار انجام شده و به ترتيبي صورت گيرد كه از انتشار گرد و غبار جلوگيري شود.
ماده 48: انداختن آب دهان و بيني روي زمين و ديوار و راه پله ممنوع است و در هر محل كار بايد به تعداد كافي ظروف مخصوصي براي ريختن زباله و ظروف ديگري براي انداختن اخلاط موجود باشد. اين ظروف بايد قابل پاك كردن بوده و در شرايط مناسب بهداشتي نگهداري و گندزدايي شوند.
ماده 49: فاضلاب و ساير فضولات كارخانجات بايد به وسيله مجاري فاضلاب به چا هها و يا حوضچه هاي تصفيه ريخته شود و اين مجاري بايد با مصالح غير قابل نفوذ ساخته شده و قطر داخلي و شيب آنها طوري باشد كه به سهولت فاضلاب را به چاه ها و يا حوضچه هاي تصفيه هدايت نمود. در محل هايي كه شيب كافي وجود ندارد به وسايل مكانيكي بايستي اين منظور تأمين گردد.
ماده 50: در كارگاه هايي كه فضولات حاصله ممكن است موجب مسمويت يا بيماري گردد بايد فضولات مزبور با عمليات فيزيكي يا شيميايي در حوضچه هاي مخصوص تصفيه گردد در هر حال در دفع فضولات بايد از نظر حفظ سلامت و بهداشت و جلوگيري از خطرات ممكنه دقت و پيش بيني هاي لازمه بعمل آيد.
ماده 51: مواد اوليه و محصول كارگاه بايد طوري در داخل انبارها و يا كارگاه گذارده شود كه عبور و مرور كارگران و در صورت اقتضا وسايل نقليه به راحتي ممكن باشد و ضمنا" مواد مزبور بايد طوري چيده شود كه خطر سقوط و بروز سوانح وجود نداشته باشد.
ماده 52: هر كارگاه بايد داراي تعداد كافي مستراح مردانه و زنانه بطور مجزا باشد ساختمان مستراح بايد طوري باشد كه بوي عفونت آن به وسيله هواكش به خارج منتقل گردد و آبي كه در آن استعمال مي شود از شير برداشته شود. براي هر 25 كارگر حداقل بايد يك مستراح وجود داشته باشد و در هر مستراح يك آفتابه گذاشته شود شستشو و گندزدايي مرتب شود.
ماده 56: در هر كارگاه بايد اطاقي با وسعت كافي و قفسه هاي انفرادي براي تعويض و گذاردن لباس شخصي كارگران اختصاص يابد. اطلاق مزبور و قفسه هاي آن بايد مرتبا" تهويه و گندزدايي و پاكيزه شود.
ماده 57: هر كارگاه كه كارگران آن در همانجا غذا مصرف مي نمايد بايد داراي محل مخصوصي با وسعت كافي و تعداد لازم ميز و نيمكت براي عده اي كه در يك موقع غذا مي خورند باشد. محل غذا خوري بايد داراي روشنايي كافي بوده و پيوسته طبق اصول بهداشتي پاكيزه نگهداري شود.
ماده 58: ظروف غذا خوري بايد هميشه پاك و عاري از هر گونه آلودگي باشد.
ماده 59: كاركنان محل غذا خوري بايد داراي روپوش تميز بوده و نسبت به نظافت شخصي خود مراقبت كامل بنمايند و ماهي يك مرتبه معاينه پزشكي بشوند.
ماده 60: كارگران قبل از ورود به محل غذاخوري بايد دست و روي خود را با صابون بشويند و در صورتي كه با مواد سمي يا عفوني و يا كثيف سروكار دارند لباس كار خود را تعويض نمايند.
ماده 61: كارفرما موظف است در هر سال دو دست لباس كار مجانا در اختيار هر كارگر بگذارد. لباس كار بايد مناسب با نوع كار باشد و طوري تهيه شود كه كارگر بتواند به راحتي وظائف خود را انجام دهد و موجب بروز سوانح نگردد.

تبصره: به كارگران زن علاوه بر لباس كار بايد سربند نيز داده شود.

ماده 62: به كارگراني كه با مواد شيميايي كار مي كنند بايد علاوه بر لباس كار- بر حسب نوع كار وسايل استحفاظي لازم از قبيل پيش بند و كفش و دستكش مخصوص و عينك و غيره كه آنان را از آسيب مواد مزبور مصون دارد، داده شود.
ماده 63: به كارگراني كه در مجاورت كوره ها ذوب فلز و آهنگري كار مي كنند بايد لباس يا پيش بند نسوز و نقاب يا عينك و به كارگراني كه مستيقما" با مواد گداخته كار مي كنند علاوه بر وسايل فوق دستكش و كفش نسوز داده شود.
ماده 64: براي سيم كشي و هر نوع كار ديگر در ارتفاعات مانند ديوارها و پايه هاي بلند و بطور كلي هر محلي كه امكان تعبيه وسايل حفاظتي براي جلوگيري از سقوط كارگر مقدور نباشد بايد به كارگران كمربند اطمينان داده شود.
ماده 65: لباس كارگراني كه با مواد سمي كار مي كنند بايد در محل مخصوصي جدا از محل لباس كن عمومي نگاهداري و به ترتيبي شستشو شود كه كارگران را از آسيب نفوذ سم مصون بدارد.
ماده 66: براي كارگراني كه موقع كار در معرض سقوط اجسام قرار دارند بايد كفش حفاظتي و كلاه مخصوص حفاظتي از فلز و يا ماده سخت ديگري كه قابل اطمينان باشد تهيه شود.
ماده 67: كارفرما مكلف است مراقبت نمايد كارگراني كه در نزديكي قسمت هاي گردنده ماشين آلات مشغول كار مي باشند. موهاي خود را كوتاه نموده و يا به وسيله سربند نگهداري نمايد.
ماده 68: در مواردي كه نوع كار طوري است كه خطراتي براي چشم كارگران وجود دارد از قبيل سمباده و جوشكاري و ماشن آلات تراش و نظائر آن كارفرما مكلف است عينك هاي مخصوص مناسب با كار در دسترس كارگران بگذارد.
ماده 69: كارفرما مكلف است به كارگراني كه روي شبكه تحت فشار برق كار مي كنند و در معرض خطر برق زدگي هستند علاوه بر ابزار مخصوص دستكش و كفش و كلاه مخصوص عايق الكتريسيته بدهد.
ماده 70: در مواردي كه جلوگيري از انتشار گرد و غبار و مواد شيميايي و يا تهويه محيط آلوده به مواد مزبور از لحاظ فني ممكن نباشد كارفرما موظف است ماسك و يا وسايل استحفاظي متناسب ديگري تهيه و در اختيار كارگر مربوطه قرار دهد.
ماده 71: در محيط هاي مرطوب و در مورد كارهايي كه در آب انجام مي شود كارفرما بايد به تناسب نوع كار كفش يا چكمه هاي لاستيكي و در صورت لزوم دستكش هاي غير قابل نفوذ تهيه و در دسترس كارگران بگذارد.
ماده 72: به كارگراني كه با اشياء و مواد برنده (از قبيل اوراق فلزي و جام هاي شيشه و خورده شيشه و غيره) كار مي كنند بايد دستكش هاي متناسب با نوع كار داده شود.
ماده 73: كارفرما مكلف است به وسيله مسئولين فني خود كليه وسايل استحفاظي را مرتبا" بازرسي و در صورت لزوم تعمير و يا تعويض نمايد تا پيوسته وسايل مزبور براي تأمين حفاظت كارگران آماده باشد.
ماده 74: كارفرما مكلف است مراقبت نمايد كه كارگران مرتبا" از وسايل استحفاظي كه به وسيله او تهيه و در اختيار آنان گذاشته شده استفاده نمايد. عدم استفاده از وسايل مزبور قصور در انجام وظيفه محسوب مي شود.
ماده 75: كارفرما مكلف است در صورت امكان مركزي براي استفاده فوري بيماران يا اشخاص آسيب ديده تحت نظر يك يا چند پزشك يا پزشكيار تأسيس نمايد و در صورت عدم امكان بايد يك يا چند قفسه محتوي داروها و لوازم كمك هاي اوليه متناسب با تعداد كارگران و نوع خطرات كارگاه در نقاطي كه دسترسي فوري به آنها براي كارگران ميسر باشد ايجاد نمايد. مراكز كمك هاي اوليه و محل نصب قفسه ها بايد به وسيله علايم مخصوص بصورتي مشخص باشد كه كليه كارگران از محل آن مطلع باشند. كارفرماياني كه كارگران آنان مشمول مقررات بيمه هاي اجتماعي مي باشند مي توانند در صورت وقوع حادثه ناشي از كار يا بيماري حرفه اي هزينه انجام كمك هاي اوليه را طبق ماده 85 لايحه قانوني بيمه هاي اجتماعي كارگران از سازمان بيمه هاي اجتماعي كارگران دريافت نمايند.
ماده 77: كارفرما مكلف است به محض اطلاع از ابتلا يكي از كارگران به امراض واگير مراتب را به اولين پست وزارت بهداري و همچنين به سازمان بيمه هاي اجتماعي كارگران اطلاع دهد.
ماده 78: كارفرما مكلف است دستورات بهداشتي مربوط به كارگاه خود و همچنين دستورات بهداشتي مربوط به امراض واگير و امراضي كه به صورت همه گيري در آمده است براي اطلاع كارگران در محل هاي مناسب نصب نمايد.
ماده 79: كارفرما موظف است آمار بيماران و حادثه ديدگان خود را در آخر هر ماه به ادارات كار محل ارسال دارد.
قوانین و مقررات ایمنی و بهداشت کار
منابع ومآخذ: آيين نامه حفاظت و بهداشت کار موسسه کار وتامين اجتماعي مجموعه قوانين و مقررات حفاظت محيط زيست ايران سازمان حفاظت محيط زيست W.H.O. 1993 "Guidelines for Drinking-Water Quality"
ماده1: به موجب ماده 47 قانون کار آیین نامه مربوط به پیشگیری و مبارزه با آتش سوزی در کلیه کارگاهها به شرح زیر تدوین میگردد:


فصل اول- وسايل پيشگيري و مبارزه با آتش سوزي

تدارکات عمومي
ماده 2 : کليه کارگاه ها بايد داراي وسايل و تجهيزات کافي پيشگيري و مبارزه با آتش سوزي بوده و در تمام ساعات شبانه روز اشخاصي را که از تعليمات لازم بهره مند و به طريقه صحيح استعمال وسايل و تجهيزات مربوطه آشنا باشند در اختيار داشته باشند.

تبصره 1- در نقاطي که مراکز آتش نشاني وجود دارد کارگاه ها بايد وسيله ارتباط با مراکز مزبور را در اختيار داشته باشند.
تبصره 2- هر کارگاه بايد گزارش کليه آتش سوزي هاي کوچک و بزرگ خود و مواد و وسائلي که براي اطفاء آن بکار رفته و ميزان خسارت مالي وارده را به اطلاع کمیته حفاظت وایمنی شرکت برساند.

ذخيره آب
ماده 3 :  براي خاموش نمودن حريقهاي احتمالي در هر کارگاه بايد آب فشار کافي تامين گردد و در صورت عدم وجود ارتباط با لوله کشي شهر از لحاظ تامين آب با نظر مقام صلاحيت دار و پيش بيني حداکثر وسعت آتش سوزي در کارگاه به تهيه ذخيره آب کافي اقدام شود.

لوله ها و شلنگ های آب آتش نشاني
ماده 4 : لوله هاي اصلي آب آتش نشاني و شلانگها بايستي پيوسته آماده براي استفاده بوده و به نحوي قرار گرفته و يا محافظت شود که حرکت وسائط نقليه صدمه اي به آنها وارد نياورد و در مواردي که برحسب ضرورت شلانگها در عرض جاده يا معبر وسائط نقليه عبور داده مي شود بايستي پلهاي مخصوص براي محافظت آنها تهيه و بر روي آنها گذاشته شود تا عبور وسائط نامبرده از روي پلهاي مذکور انجام گرفته و آسيبي به شلانگها و در نتيجه اختلالي در کار مبارزه با آتش سوزي وارد نيايد.

ماده 5 : براي جلوگيري از يخ زدن آب در لوله هاي آتش نشانی و شلانگها در زمستان بايد اقدامات احتياطي از قبيل دفن و عايق پيچي لوله هاي اصلي و خالي کردن شلانگها پس از استعمال و غيره به عمل آيد و در نقاط سردسير که احتمال انجماد آب در مخازن و لوله ها بيشتر است بايستي مخازن آب زيرزميني بوده و از تلمبه استفاده گردد. و شيرهاي آب بايد حداقل در عمق 25 سانتيمتر در حوضچه هاي مخصوص قرار داده شود و دريچه سرپوش آنها عايق و آب بندي شده تا آب برف و باران در داخل آنها نفوذ ننمايد.

تبصره – براي جلوگيري از انجماد آب در شيرهاي آب آتش نشاني آزمايش ماهيانه آنها جهت تميز شدن از رسوبات و گل لاي ضروري مي باشد.

ماده 6: کليه سرقفل ها در شلانگها و لوله هاي آب گيري لوله هاي آب آتش نشاني در کارگاه ها بايد حتي المقدور و از نوع و اندازه اي که در مرکز آتش نشاني محل به کار مي رود انتخاب شود. تا در صورتي که از مرکز مذکور استمداد شود اشکالي پيش نيايد.

ماده 7 : شلانگهايي که براي اطفاء حريق در محوطه باز کارگاه ها بکار برده مي شود بايستي اقلا از شلانگهايي به قطر 5/63 ميليمتر (5/2 اينچ) و سر لوله هاي به قطر از 19 تا 4/25 ميليمتر (از 1 اينچ) و سر لوله هاي به قطر از 5/9 تا 7/12 ميليمتر(  تا  اينچ) با در نظر گرفتن فشار آب انتخاب گردد.

ماده 8 : شلانگهاي آتش نشاني را پس از هر مرتبه استعمال باید کاملا از آب خالي نمود و شلانگهاي آستر لاستيکي را بايد اقلا هر سه ماه يک مرتبه آزمايش نمود.

استعمال آب
ماده 9:  در مواردي که مقادير زيادي مايعات قابل اشتعال و انواع مختلف روغن ها و رنگ ها و امثال آن يا گردهاي آلي قابل اشتعال در معرض حريق قرار گرفته باشد به هيچوجه نبايد مبادرت به استعمال آب کرد مگر آنکه به صورت پودر استعمال شود.

ماده 10 : در مواردي که تجهيزات الکتريکي داراي جريان الکتريسته هستند و دچار آتش سوزي مي شوند بايد از خاموش کننده هاي سودا اسيد و مواد کف و همچنين استعمال آب اکيدا خودداري گردد.

ماده 11 : در مواردي که پودر فلزات قابل اشتعال مانند پودر آلومينيوم يا پودر منيزيم و غيره در معرض حريق قرار گيرد و همچنين موادي نظير کربور دو کلسيم و غيره که با ريختن آب روي آنها ممکن است گازهاي قابل  اشتعال و قابل انفجار و يا مضره از آنها متصاعد گردد از استعمال آب بايستي بکلي احتراز نمود.

ماده 12 : در محل ورود و داخل ابنيه کارخانجات و موسساتي که يک يا چند نوع از مواد مشروحه در ماده هاي 11، 12 و 13 وجود دارد بايد نوع آن مواد را روي تابلوي مخصوص آگهي نمود و ضمنا وجود چنين موادي را بايد به مرکز آتش نشاني محل که ممکن است در صورت بروز آتش سوزي از آن استمداد شود اطلاع داد.

دستگاه هاي ثابت آب پاش خودکار و انواع ديگر آن
ماده 13 : در کارگاه ها و موسساتي که براي مبارزه با حريق دستگاه هاي ثابت آب پاش خودکار بکار برده مي شود شيرهاي اصلي کنترل آب اين دستگاه ها بايد در تمام اوقات باز نگاهداشته شود و فقط به دستور يک شخص مسئول مي توان شيرهاي مذکور را براي قطع نمودن جريان آب در داخل دستگاه ها بست.
ماده 14 : شيرهاي مذکور در ماده (13) بايستي مجهز به اسباب الکتريکي خودکار صوتي بوده تا در صورت بسته شدن به اطاق متصدي مربوطه اعلام خطر شود.
ماده 15 : فاصله سر آب پاشهاي خودکار از اشياء مورد حفاظت و ساير نقاط اطراف آنها بايد از 60 سانتيمتر (12 اينچ) کمتر نباشد.
ماده 16 : دستگاههاي ثابت خودکاري که با کف يا انيدريد کربنيک و غيره براي خاموش کردن مواد قابل احتراق و اشتعال در کارگاه ها نصب گرديده بايد هميشه طبق اصول فني آماده بکار نگاهداشته شود.

خاموش کننده هاي دستي و چرخ دار 
ماده 17 : کليه کارگاه ها و موسسات صنعتي اعم از اينکه در آنها وسيله حفاظتي از نوع دستگاه هاي تصويب شده ثابت خودکار وجود داشته يا نداشته باشد بايد براي حفاظت عليه حريقهاي کوچک اتفاقي به خاموش کننده هاي دستي مناسب با نوع حريق هايي که ممکن است از نقطه نظر کيفيت کار و موادي که در کارگاه ها و موسسات مذکور وجود دارد مجهز باشد.
ماده  18 : خاموش کننده هاي دستي و چرخدار را بايد پيوسته در مکاني مناسب و مشخص که احتمال بروز حريق در آن کمتر و دسترسي به آن آسان تر است نگاهداري نمود و محل نصب يا نگاهداري آنها بايستي با رنگ قرمز مشخص شود.
ماده 19 : در مواردي که مواد سوختني غير از آنچه در مواد 22، 23 و 24 آتي ذکر مي شود در معرض حريق قرار گيرند وسايل قابل حمل مبارزه با آتش مي تواند شامل لوازم زير باشد. سطل آب- سطل شن- شلانگهاي قرقره اي با استفاده از شير آب عمومي يا از مخازن برودت هوا باعث انجماد آب مي شود بايستي تدابير احتياطي براي جلوگيري از يخ زدن آب در شيرها و يخ زدن خاموش کننده هاي سودا اسيد و آب گاز بکار برد.
ماده 20 : براي خاموش نمودن حريقهاي مايعات قابل اشتعال و انواع مختلف روغنها و رنگها نبايد از خاموش کننده هاي آبي استفاده شود بلکه بايد از خاموش کننده هاي حاوي کف يا پودر شيميايي و خاموش کننده هايي از نوع co2 و ساير خاموش کننده هاي معادل آن استفاده گردد.
ماده 21 : چنانچه حريق در مکاني روي دهد که تجهيزات الکتريکي که داراي جريان الکتريسته است در معرض آتش سوزي قرار گرفته باشد در اين صورت وسايل و تجهيزات قابل حمل فوق الذکر نبايد شامل کف يا دستگاههاي آتش نشاني آبي باشد. بلکه به جاي آنها بايد از خاموش کننده هاي حاوي کف يا پودر شيميايي يا ساير مواد معادل استفاده کرد علاوه بر اين مسئله شدت و ضعف جريان الکتريسيته در دستگاه هايي که دچار حريق گرديده نيز بايد مورد توجه مامورين آتش نشاني از نظر حفاظت شخصي قرار گيرد.
ماده 22 : براي خاموش کردن حريق پودر يا براده فلزاتي نظير منيزيم, آلومينيوم و غيره بايد از استعمال هرگونه مايع و مواد خاموش کننده از نوع سودا اسيد کف – پودر شيميايي و غيره موکدا جلوگيري بعمل آورد و بايستي ايجاد ديواره يا سدي از شن و ماسه نرم و خشک گرد سنگ و ساير مواد خنثي که به مقدار فراوان در محل آماده و در دسترس گذاشته شده است مانع از توسعه و پيشرفت آتش گرديده و يا پودر مخصوصي که بوسيله کارخانه سازنده فلز منظور توصيه شده است اقدام به خاموش نمودن آتش نمود.
ماده 23 : در مورد خاموش کننده هاي دستي و چرخدار مراتب زير را بايد رعايت نمود.
الف- بازرسي  ماهيانه از کليه آنها به استثناي نوع co2 که هر 6 ماه يک مرتبه بايد بازرسي شود.
ب- بازرسي ساليانه براي اطلاع از کيفيت و کميت مواد خاموش کننده و در صورت لزوم براي دوباره پر کردن آنها.
ج- آزمايش دو ساله براي تحت فشار گذاشتن بدنه ظروف خاموش کننده با فشاري که از طرف کارخانه سازنده تعيين شده است.


تبصره- خاموش کننده ها را بايد بلافاصله پس از استعمال دوباره پر نموده و در محل خود گذاشت.

ماده 24 : توجه اشخاصي را که در مبارزه حريق شرکت دارند بايد به خطرات استعمال خاموش کننده هاي از نوع تتراکلرور دو کربن و برومو دومتيل در فضاي مسدود جلب نمود. زيرا مواد مذکور سمي بوده و در اثر حرارت آتش تجزيه شده و توليد بخارات سمي مي نمايد و نيز بايد آنها را به عمليات شيميايي که در بعضي موارد بين مايعات خاموش کننده مذکور و موادي که براي خاموش کردن آنها بکار رفته است رخ مي دهد آگاه نمود.

فصل دوم- وسايل اعلام خطر و تمرين هاي مربوط به اطفاء حريق

ماده 25 : کليه کارگاه ها که فعاليت آنها امکان مخاطرات شديد يا نسبتا مهم آتش سوزي دارد بايد مجهز به وسايل اعلام وقوع حريق باشند اين وسايل بايد متعدد بوده و اعلام خطر در هر قسمت از ساختمان کارگاه که به صدا درآید براي کليه اشخاصي که در ساختمان هستند بطور وضوح قابل استماع باشد. (وسائل اعلام خطر حريق ممکن است دستي يا خودکار باشد).
ماده 26: در هر طبقه از ساختمان کارگاه بايستي تعداد کافي وسايل اعلام خطر حريق دستي وجود داشته باشد و اين وسايل را بايد در جعبه هاي شيشه اي در محلي قرار داد که براي رسيدن به آنها طي مسافت بيش از 30 متر (100 فوت) ضروري نباشد.
ماده 27: وسايل اعلام وقوع خطر بايستي به وسيله رنگ قرمز که در محل نصب آنها به کار رفته کاملا مشخص باشند و به سهولت در دسترس بوده و در معبر طبيعي فرار از آتش قرار داشته باشد.
ماده 28 : وسايل اعلام خطر حريق بايد از نقطه نظر و نوع آهنگ صدا نسبت به کليه وسايل صوتي ديگر مشخص بوده و به هيچوجه براي مقاصد ديگري غير از اعلام خطر حريق و يا احضار افراد براي تمرين هاي مبارزه با حريق مورد استفاده قرار نگيرد.
ماده 29: وسايل اعلام خطر حريق که با نيروي الکتريسته يا بخار بکار مي افتد بايد طوري تعبيه شود که از کار افتادن نيروي الکتريسيته يا بخار کارگاه مانع از کار آنها نگردد.

تمرين هاي تخليه ساختمان در کليه کارگاه ها
ماده 30: تمرين هاي مربوط به تخليه کارگاه ها يا ساختمان ها را بايد اقلا هر 6 ماه يک مرتبه انجام داد تا بدين وسيله از خروج منظم افراد از ساختمان ها در موقع بروز حريق و جلوگيري از وحشت ترس اطمينان حاصل شود.
ماده 31 : اين تمرين ها بايد از طريق تشکيلاتي از طرف کارگاه که قادر به تنظيم و هدايت آن باشد سرپرستي گردد.
ماده 32 : تمرين هاي تخليه بايد به طريقي ترتيب داده شود که با شرايط حقيقي وفق داشته باشد.
ماده 33: کليه اشخاصي که در کارگاه بکار اشتغال دارند بايد در تمرين تخليه شرکت نموده و براي استفاده از خاموش کننده ها جهت مبارزه با حريق هاي کوچک آموزش کافي داشته باشند.

تمرين هاي مبارزه با حريق :
ماده 34 : در کارگاه هايي که داراي دسته هاي آتش نشاني تعليم يافته و مجهز مي باشند تمرين هاي آتش نشاني بايد اقلا  ماهي يک مرتبه انجام گيرد و ارجح آن است که تمرين هاي نامبرده بدون اطلاع قبلي انجام پذيرد.
ماده 35 : تمرين هاي مبارزه با حريق مذکور در ماده 32 تقريبا با شرايط واقعي تطبيق نموده و شامل استعمال وسايل و تجهيزات آتش نشاني باشد.
شرکت کارکنان در مبارزه با حريق

ماده 36 : در هر يک از کارگاه ها که داراي دسته هاي آتش نشاني تعليم يافته نمي باشد بايد سعي شود که تدريجا کليه کارکنان بخصوص کليه نگهبانها را با طرز استعمال و بکار انداختن وسايل و تجهيزات مبارزه با حريق و همچنين استفاده از هر يک از آنها در مقابل نوع حريقي که براي آن منظور گرديده کاملا تربيت و آماده کرد تا در موقع آتش سوزي بتوانند تحت رهبري اکيپ هاي مجهز و تعليم يافته کارگاه انجام وظيفه نمايند.
ماده 37 : در کارگاه ها  بايد کارگران جدیدالاستخدام را به کليه وسايل و تجهيزات مبارزه با حريق، درهاي خروجي و موارداستفاده از آنها در موقع پيش آمد آتش سوزي آشنا نمود.

فصل سوم – انبار کردن و نگاهداري مواد قابل انفجار و مايعات قابل اشتعال

ماده 38 : مواد قابل انفجار تجارتي را بايد بر طبق مقررات خاصي که به تصويب مقام صلاحيت دار رسيده است انبار و نگاهداري نمود.

مايعات قابل اشتعال
ماده 39 : نگاهداري و ذخيره مايعات قابل اشتعال با نقطه سوخت Flashpoint کمتر از 21 درجه سانتيگراد که (با طريق آزمايش Abelpensky تعيين گرديده) در محل کار بايد به 18 ليتر آنهم فقط در ظروف مخصوص سربسته محدود کرد و دور از منابع جرقه و حرارت قرار داد.
ماده 40 : مايعات قابل اشتعال که در ظروف سربسته نگاهداري مي شوند بايد به مقدار محدودي که از طرف مقام صلاحيتدار تعيين مي شود در انباري که از نقطه نظر ساختمان در مقابل حريق مقاومت داشته و بالاي سطح زمين قرار گرفته و به وسيله ديوارها و در و پنجره هاي ضد حريق خودکار از ساير قسمت هاي ساختمان مجزا مي شود نگاهداري کرد.
ماده 41 : در ساختمان در و پنجره و هر قسمت مدخل انبارهاي ماده 40 نبايد شيشه شفاف بکار رود و در صورت لزوم بايد از شيسه مات استفاده شود.
ماه 42 : براي رسانيدن مصرف مواد قابل اشتعال قسمت هاي مختلف کارخانه بايداز لوله استفاده شود.
ماده 43 : از نظر نور در انبارهاي مذکور در ماده هاي 40 و 41 بايستي از چراغ هاي با حباب ضد شعله استفاده شود.
ماده 44 : انبار بايستي مجهز به وسايل تهويه  طبيعي و در صورت لزوم تهويه مصنوعي ضد شعله استفاده شود.

تبصره – کليدها- فيوزها و ساسر ادوات وسايل الکتريکي در اين گونه انبارها بايستي از نوع ضد شعله انتخاب گردد.

ماده 45 : تدابير موثري بايد اتخاذ شود که از چکه و نشت اين قبيل مايعات قابل اشتعال نفوذ به قسمت هاي زيرين ساختمان و داخل آبروها و مجاري آب جلوگيري شود و ريخت و پاش اتفاقي آنها به ميزاني محدود گردد که متضمن هيچگونه خطري نباشد و همچنين از امکان ايجاد هر قسم مخلوط قابل اشتعال و انفجار بخار و هوا مخصوصا در حين انتقال مايعات مورد بحث ممانعت شود.

 
گازهاي فشرده
ماده 46 : بطري هاي مخازن محتوي گازهاي فشرده را ممکن است فقط در نقاط باز نگاهداري کرد مشروط به آنکه به طور کافي در مقابل تغييرات فوق العاده حرارت- اشعه مستقيم خورشيد- تراکم برف يا رطوبت مداوم از آنها حفاظت شود.
ماده 47 : بطري هاي گاز که در داخل کارگاه ها انبار مي گردد محوطه نگاهداري آنها بايستي به وسيله ديوارها يا موانعي که در مقابل آتش و حرارت استقامت داشته باشند محصور و مجزا گردد و در صورت امکان حتي المقدور آنها را به طور قائم (سر بطري به طرف بالا) در گيره هاي مخصوصي که مانع از زمين افتادن آنها مي شود نگاهداري کرد.

تبصره – انبار بطري ها و مخازن گازهاي فشرده بايد داراي تهويه کافي باشد.

ماده 48 : گارهاي فشرده را به هيچوجه نبايد نزديک و در مجاورت مواد فوق العاده قابل اشتعال نگاهداري کرد.
ماده 49 : در صورت نشت گازهاي قابل اشتعال بايستي بلافاصله منابع حرارت و جرقه ها را از بين برده و جريان برق را قطع کرد  و به آتش نشاني شهر و فروشنده اين قبيل گازها اطلاع داد و نسبت به تهويه محل اقدام فوري نمود.

مواد بسته بندي شده
ماده 50 : مقادير زيادتر تراشه و مواد بسته بندي شده قابل اشتعال را بايد در ساختمان هاي مجزا يا در اطاق هاي مقاوم در مقابل حريق يا اطاق هايي که از ديوارهاي فلزي ساخته شده و با درهاي فلزي مجهز گرديده نگاهداري شوند.
ماده 51 : در اطاق هاي مذکور در ماده 41 به هيچوجه نبايد دريچه و مدخلي که در آن شيشه شفاف بکار رفته وجود داشته باشد استفاده از شيشه هاي مات مانعي ندارد.
ماده 52 : چنانچه مواد مذکور فوق مقدارشان کم باشند مي توان آنها را در صندوقهاي فلزي سرپوش دار نگاهداري کرد.

استعمال دخانيات
ماده 53 : استعمال دخانيات – روشن کردن و همراه داشتن کبريت- فندک و هر گونه اشياء مولد شعله يا جرقه بايستي در کليه نقاطي که در آنها مواد قابل احتراق مواد قابل اشتعال و يا مواد انفجار نگاهداري و يا بکار برده مي شود ممنوع باشد.

فصل چهارم- از بين بردن فضولات و جمع آوري فضولات

ماده 54 : در مواردي که فضولات صنعتي قابل احتراق، اشتعال و قابل انفجار با وسايل مکانيکي به خارج حمل نمي شود به هيچوجه نبايد اجازه داد که در سطح کارگاه ها متراکم  گردد بلکه بايد آنها را در صندوقهاي فلزي سرپوش دار جمع آوري و مرتب به خارج حمل کرد.
ماده 55 : در کليه محل هايي که فضولات آغشته به روغن کهنه پاره هايي که براي تميز نمودن ماشين آلات و يا کارهاي ديگر مورد استفاده قرار مي گيرد و همچنين فضولاتي که ممکن است بخودي خود آتش گيرند وجود دارد بايستي در صندوق هاي فلزي سرپوش دار نگاهداري شوند.

از بين بردن فضولات
ماده 56 : محتويات ظروف و صندوقهاي مذکور در ماده 54 و 55 را بايد بطور مرتب به خارج کارگاه حمل  سوزانيد و يا در زير خاک دفن نمود مگر در مواردي که بايد آنها را عدل بندي نموده و طبق برنامه به خارج حمل کرد.
ماده 57 : فضولات مواد قابل اشتعالي که به صورت عدل بندي درمي آيند بايد در انبارهايي که ديوار و درب آنها فلزيست يا در ساختماني که از مصالح نسوز ساخته شده دور از کارگاه نگاهداري گردد اين فضولات را اقلا ماهی يک مرتبه بايد به خارج حمل کرد.
ماده 58: مي توان مدت مذکور در ماده فوق را در صورتي که انبار داري فاصله کافي طبق نظر مقام صلاحيتدار از کارگاه باشد تمديد نمود ولي مدت تمديد نبايد تا حدي باشد که فضولات جمع آوري شده توليد خطر بنمايد.

سوزاندن فضولات
ماده 59 : فضولات و زباله ها را بايستي در کوره هاي مخصوص انسينراتور (Incinerator) سوزاند.
ماده 60 : در کارخانجاتي که فضولات را براي ايجاد حرارت مورد استفاده قرار مي دهند بايستي فورا آنها را سوزاند.
ماده 61 : در مواردي که فضولات در هواي آزاد سوزانده مي شود اين عمل نبايد در فاصله اي کمتر از 15 متر (50 فوت) از ساختمان هاي قابل احتراق و 6 متر (20فوت) در ساير ساختمان ها انجام گيرد.
ماده 62 : احتياطات لازم براي حفظ اشخاصي که فضولات را مي سوزانند بايد به عمل آيد.
ماده 63 : فضولات شديد الاشتعال را بايد جداگانه سوزاند.

فصل پنجم- جلوگيري از حوادث ناشي از صاعقه

ماده 64 : در موارد زير بايد عليه صاعقه تدابير حفاظتي اتخاذ نمود.
الف- ابنيه و محل هايي که در آنها مواد قابل اشتعال تهيه- مصرف و يا انبار مي شود.
ب- تانک هاي مخزن مايعات نفتي- روغني رنگ و هر گونه مايعات قابل اشتعال ديگر.
ج- دودکشهاي مرتفع.

ماده 65 : در مناطقي که صاعقه بکرات به وقوع مي پيوندد تدابير حفاظتي مخصوصا در موارد زير بايد اتخاذ گردد.
ماده 66 : بناها- مخازن و ساير ساختمان هايي که سقف يا بدنه آنها داراي پوشش فلزي بوده و از نظر هدايت الکتريسته بهم متصل مي باشند ولي بر روي پايه عايق قرار گرفته اند بايد از نظر الکتريکي بطور صريح به زمين اتصال داده شود.
ماده 67 : از نظر جلوگيري از مخاطرات برق ساکن بايستي مخازن حاوي مواد قابل اشتعال برجهاي عمليات مواد قابل اشتعال و لوله هاي معبر مواد قابل اشتعال داراي اتصال زمين موثري بوده که اقلا هر ششماه يک مرتبه مورد معاينه وآزمايش دقيق قرار گرفته و در صورت لزوم تعمير شود.
ماده 68 : در اماکني که امکان ذخيره شدن برق ساکن در اشخاص يا در اشياء وجود داشته و اشخاصي يا اشياء مذکور در معرض تماس با گازهاي قابل اشتعال يا انفجار قرار گيرند (مانند کيفيتي که در اطاق عمل در بيمارستانها و غيره وجود دارد) براي جلوگيري از ايجاد جرقه ناشي از تخليه برق ساکن و دفع خطرات آن بايستي تدابير لازم اتخاذ و پيش بيني شود.

برق گير و منضمات آن 
ماده 69 : ساختمان هايي که از مصالح عايق الکتريسته ساخته شده و يا در ساختمان هايي که پوشش فلزي آنها از نقطه نظر هدايت جريان الکتريسته بهم متصل نيستند بايستي با ميله برق گير رشته هاي هادي جريان و اتصال زمين مجهز شوند.
ماده 70 : دودکشها و دستگاه هاي تهويه و اشياء فلزي ديگر که نسبت به بدنه ساختمان مرتفع بوده يا پيش آمدگي دارند بايد بطريق قابل اطميناني به سيستم برق گير ساختمان اتصال داده شود.
ماده 71 : اجسام فلزي که در داخل بنايي بکار رفته ودر فاصله اي در حدود 80/1 متر (6 فوت) از سيم هاي برق گير قرار گرفته بايد با آن اتصال داده شود.
ماده 72 : در داخل بنايي که اجسام فلزي باابعاد بزرگي وجود دارد بايد جسم مذکور را از بالاترين نقطه در داخل بنا به زمين اتصال داد.
ماده 73 : اجسام فلزي که يکي از ابعاد آنها بيش از 8/1 متر (6 فوت) در داخل يک بنا باشد و به فاصله اي بيش از 8/1 متر (6 فوت) از سيم برق گير قرار گرفته باشد بايد بطور مستقل به زمين اتصال داده شود.
ماده 74 : کليه برق گيرها و منضمات آن بايد اقلا هر 6 ماه يک مرتبه بازرسي و آزمايش گرديده و در صورت لزوم تعمير گردد.

صاعقه شکن
ماده 75 : در مورد کليه سيم هاي هوايي مربوط به روشنايي- نيروي برق- تلفن- راديو و تلويزيون که وارد ساختمان مي شود بايد قبل از ورود به بنا مجهز به وسيله صاعقه شکن بوده مگر آنکه از نظر فني وجود آن ضروري نباشد.
1127128
مصوبات شورای عالی اداری
قوانین و مقررات و دستورالعملهای تخصصی
سال : 1396 - شماره ابلاغیه : ۱۱۲۷۱۲۸ - تاریخ ابلاغیه : 1395/12/28 - تاریخ تصویب : 1395/11/09
مصوبه شورای عالی اداری در خصوص منشور حقوق شهروندی


شماره۱۱۲۷۱۲۸                                                                        ۱۳۹۵/۱۲/۲۸

 
تمامی وزارتخانه ها، مؤسسات و شرکت های دولتی، نهادهای عمومی غیردولتی، استانداری ها و سایر دستگاه هایی که به نحوی از بودجه عمومی استفاده می کنند
 
شورای عالی اداری در یکصد و هفتاد و هشتمین جلسه مورخ ۱۳۹۵/۱۱/۹ به پیشنهاد سازمان اداری و استخدامی کشور، به منظور رفع تبعیض و ایجاد نظام اداری پاسخگو و کارآمد، با هدف بهبود و ارتقای سطح حقوق شهروندی، بهره مندی شهروندان از ظرفیت های ایجادشده، تسهیل در تحقق اهداف سیاست های کلی نظام اداری، فصل سوم قانون مدیریت خدمات کشوری، بخش هفتم از «برنامه جامع اصلاح نظام اداری» مصوب ۱۳۹۳/۱۰/۲۸ هیأت وزیران و همچنین «منشور حقوق شهروندی»، ابلاغ شده در تاریخ ۱۳۹۵/۹/۲۹، «حقوق شهروندی در نظام اداری» را به شرح پیوست (ممهور به مهر دبیرخانه شورای عالی اداری) تصویب نمود.
 
این مصوبه در ۱۹ ماده تدوین و از تاریخ ابلاغ، لازم الاجراء می باشد.
 
رئیس جمهور و رئیس شورای عالی اداری ـ حسن روحانی
 

حقوق شهروندی در نظام اداری
 

فصل اول: اصول و مبانی
 

ماده۱ـ اصول و مبانی حقوق شهروندی در نظام اداری منبعث از منشور حقوق شهروندی عبارتند از:
 
۱ـ اداره شایسته امور کشور بر پایه ی قانون مداری، کارآمدی، پاسخگویی، شفافیت، عدالت و انصاف توسط همه مسئولین و کارکنان دستگاه­های اجرایی الزامی است.
 
۲ـ رعایت قانون و انجام امور اداری مردم مبتنی بر اصل بی­طرفی و پرهیز از هرگونه پیش داوری، منفعت جویی یا غرض ورزی شخصی بدون در نظر گرفتن گرایش های سیاسی، قومی و رابطه خویشاوندی، توسط همه مسئولین و کارکنان دستگاه­های اجرایی الزامی است.
 
۳ـ امکان دسترسی سهل و بدون تبعیض شهروندان به مراجع صالح و بی طرف قضایی، اداری و نظارتی، به منظور دادخواهی آزادانه برای شهروندانی که، تصمیمات نهادهای اداری و یا کارکنان را خلاف قوانین و مقررات بدانند.
 
۴ـ الزام به اطلاع­ رسانی تصمیمات و اقدامات اداری همه مسئولین و کارکنان دستگاه­های اجرایی، که به  نوعی حقوق و منافع مشروع شهروندان را تحت تأثیر قرار می دهند.
 
۵ ـ امکان دسترسی مستمر شهروندان به مدیران و کارکنان دستگاه­های اجرایی برای پاسخگویی و ارائه راهنمایی­های لازم در چارچوب وظایف محوله.
 
۶ ـ الزام به ارائه و انتشار مستمر اطلاعات غیرطبقه بندی شده و مورد نیاز شهروندان توسط دستگاه­های اجرایی.
 
۷ ـ امکان دسترسی شهروندان به اطلاعات شخصی خود که توسط اشخاص و مؤسسات ارائه دهنده خدمات عمومی جمع آوری و نگهداری می شود و اجتناب از ارائه اطلاعات خصوصی شهروندان به دیگران، بدون وجود قانون الزام­ آور یا رضایت خود فرد.
 
۸ ـ امکان بهره­ گیری غیرتبعیض­ آمیز شهروندان از مزایای دولت الکترونیک و خدمات الکترونیکی، فرصت های آموزشی و توانمندسازی کاربران در نظام اداری.
 
۹ـ فراهم کردن زمینه قانونی بهره­ گیری شهروندان از فرصت­های شغلی مناسب و حقوق و مزایای برابر زنان و مردان در قبال کار یکسان و اجتناب از رویکردهای سلیقه ای، جناحی، تبعیض آمیز و روش های ناقض حریم خصوصی در فرآیند جذب و گزینش.

 

فصل دوم ـ مصادیق حقوق شهروندی در نظام اداری

 

ماده۲ـ مصادیق حقوق شهروندی در نظام اداری عبارتند از:
 
۱ـ حق برخورداری از کرامت انسانی و رفتار محترمانه و اسلامی
 
۲ـ حق برخورداری از اِعمال بیطرفانه قوانین و مقررات
 
۳ـ حق مصون بودن از تبعیض در نظام­ها، فرآیندها و تصمیمات اداری
 
۴ـ حق دسترسی آسان و سریع به خدمات اداری
 
۵ ـ حق حفظ و رعایت حریم خصوصی همه افراد
 
۶ ـ حق آگاهی به ­موقع از تصمیمات و فرآیندهای اداری و دسترسی به اطلاعات مورد نیاز
 
۷ـ حق اظهارنظر آزاد و ارائه پیشنهاد در مورد تصمیمات و فرآیندهای اداری
 
۸ ـ حق مصون بودن از شروط اجحاف آمیز در توافق­ها، معاملات و قراردادهای اداری
 
۹ـ حق اشخاص توانخواه در برخورداری کامل و سریع از امتیازات خاص قانونی
 
۱۰ـ حق رسیدگی به­ موقع و منصفانه به شکایات و اعتراضات
 
۱۱ـ حق جبران خسارات وارده در اثر قصور یا تقصیر دستگاه­های اجرائی و کارکنان آن­ها

 

فصل سوم ـ تکالیف کارکنان و دستگاه­های اجرایی نسبت به حقوق شهروندی در نظام اداری

 

ماده۳ـ حق برخورداری از کرامت انسانی و رفتار محترمانه و اسلامی
 
۱ـ دستگاه­های اجرایی در تمامی فعالیت­های اطلاع­ رسانی،­ دعوت­نامه­ ها، آگهی­ ها، ابلاغ­ها و هشدارها باید از ادبیات محترمانه و غیرتحکم­ آمیز استفاده نمایند.
 
۲ـ دستگاه­های اجرایی مکلفند محیط ارائه خدمت، امکانات و تسهیلات مناسب و شرایط حاکی از احترام به مراجعین را فراهم نمایند.
 
۳ـ در مکان­های ورودی و خروجی دستگاه­های اجرایی، رعایت حرمت مراجعین ضروری است و در موارد خاصی که بازرسی مراجعین ضرورت داشته باشد باید تا حد ممکن به جای بازرسی بدنی، از وسایل و تدابیر بازرسی نامحسوس و الکترونیکی استفاده شود.
 
۴ـ دستگاه­های اجرایی موظفند دلایل منع همراه داشتن وسایلی نظیر گوشی تلفن همراه و ... به هنگام ورود به دستگاه را حسب ضرورت­های قانونی اطلاع­ رسانی نمایند و برای امانت­سپاری وسایل همراه مراجعین، مکان مطمئنی در نظر بگیرند به نحوی که دسترسی به آن نباید مراجعین را دچار مشقت کند یا هزینه­ای را متوجه آنان نماید.
 
۵ ـ مدیران و کارکنان دستگاه­های اجرائی باید در گفتار، رفتار و مکاتبات خود با مراجعین، ادب و نزاکت را رعایت و از به کار بردن الفاظ و عبارات عرفاً اهانت آمیز و غیرمحترمانه و یا انتساب هر گونه اتهام یا عناوین مجرمانه به آن­ها احتراز نمایند.
 
۶ ـ رفتار توام با احترام متقابل میان کارکنان و مراجعین در هر شرایطی باید رعایت و کرامت انسانی آنان حفظ گردد.
 

ماده۴ـ حق برخورداری از اِعمال بیطرفانه قوانین و مقررات      
 
۱ـ بخشنامه­ ها، دستورالعمل­ها و مکاتبات اداری در دستگاه­های اجرایی، باید به گونه ­ای تنظیم و ابلاغ شوند که برای مردم ساده، شفاف و قابل دسترس بوده و از هر گونه تبعیض در ابلاغ و اجرای بخشنامه­ ها، شیوه­ نامه­ ها، تصمیمات و دستورات اداری نسبت به مردم اجتناب شود. بدیهی است رفتار متفاوت حمایتی که بر مبنای معلولیت، سالمندی یا سایر وضعیت­های نوعاً قابل توجیه صورت می­گیرد، تبعیض محسوب نمی­شود.
 
۲ـ دستگاه­های اجرائی مجاز به مطالبه مدارک یا اطلاعاتی، اضافه بر آنچه در قوانین و مقررات پیش­ بینی شده از مراجعین نیستند و نباید هزینه­ای، بیش از آنچه در قوانین و مقررات تصریح گردیده دریافت کنند. در مواردی که مطابق مقررات، باید هزینه­ ای دریافت شود، مراتب با ذکر مستند قانونی به مراجعین اعلام گردد.
 
۳ـ دستگاه­های اجرائی باید وظایف خود را در مدت زمان تعیین شده در قانون یا مقررات مصوب انجام دهند و چنانچه در قانون و مقررات مربوط، زمان معین نشده باشد، زمان مناسب برای هر یک از خدمات را تعیین و از قبل به مراجعین اطلاع­ رسانی کنند.
 
۴ـ دستگاه­های اجرائی باید دانش و مهارت تخصصی لازم و همچنین رعایت انضباط اداری و حقوق شهروندی مرتبط با وظایف و اختیارات را به همه کارکنان خود آموزش دهند.
 
۵ ـ مدیران و مراجع اداری باید تصمیمات خود را بر اساس ادله معتبر اتخاذ کرده و استدلال­ها و استنادهای قانونی مورد استفاده در اعلام تصمیم خود را بیان کنند.
 
۶ ـ پذیرش هرگونه درخواست حضوری خدمات اداری از سوی مردم توسط مدیران و کارکنان دستگاه­های اجرایی، صرفاً در محیط و ساعات اداری قابل پذیرش است. از پذیرش درخواست­ها در خارج از محیط یا ساعت غیر اداری، باید اکیداً اجتناب شود.
 
۷ـ مراجع اداری و مدیران دستگاه­های اجرایی باید قابل تجدیدنظر بودن تصمیمات خود، مرجع، مهلت و نتیجه تجدیدنظر را در تصمیمات خود اعلام کنند.
 

ماده۵ ـ حق مصون بودن از تبعیض در نظام­ها، فرآیندها و تصمیمات اداری
 
۱ـ دستگاه­های اجرائی باید فرآیند و رویه مشخص و اعلام شده­ای برای ارائه خدمات خود داشته باشند و آن را به طور یکسان نسبت به همه مراجعین رعایت کنند.
 
۲ـ مدیران و کارکنان دستگاه­های اجرائی باید تصمیمات و اقدامات خود را مستند به قوانین و مقررات مربوط انجام دهند و از هرگونه تبعیض یا اعمال سلیقه در اجرای قوانین و مقررات اجتناب نمایند.
 
۳ـ کارکنان دستگاه­های اجرائی در همه سطوح باید در اعمال صلاحیت­ها و اختیارات اداری خود نظیر احراز صلاحیت­ها، جذب نیرو، صدور مجوزها و نظایر آن بدون تبعیض عمل کنند.
 

ماده۶ ـ حق دسترسی آسان و  سریع به خدمات اداری
 
۱ـ مردم حق دارند شخصاً و یا از طریق نماینده قانونی خود به خدمات دستگاه­های اجرائی، دسترسی آسان و سریع داشته باشند.
 
۲ـ دستگاه­های اجرائی باید نهایت تلاش خود را به کارگیرند تا دسترسی مردم به خدمات آنها به طریق غیرحضوری و یا استفاده از خدمات دولت الکترونیک و به طور کلی ابزارها و فناوری­های نوین انجام گیرد. تضمین کیفیت این دسترسی از نظر سرعت، امنیت و پایین بودن هزینه با دستگاه مربوط خواهد بود.
 
۳ـ چنانچه دریافت خدمات از دستگاه اجرائی، مستلزم مراجعه حضوری باشد باید نکات زیر رعایت شوند:
 
الف ـ تجمیع فرآیندهای اداری مربوط به هرخدمت در یک مکان.
 
ب ـ نصب تابلوهای راهنما در اطراف، ورودی و داخل ساختمان اداری.
 
ج ـ پیش­بینی امکانات و تسهیلات فیزیکی برای رفاه مراجعین از جمله مبلمان، آب آشامیدنی، سرویس بهداشتی و حتی المقدور آسانسور و پارکینگ.
 
د ـ رعایت دقیق ساعت کار اداری و ارائه خدمات در تمام ساعت کار اداری.
 
هـ ـ پرهیز از ایجاد مزاحمت برای همسایگان، ساکنان محلی و سایر مردم.
 
۴ـ دستگاه­های اجرائی موظفند براساس نوع  فعالیت و خدمات، فرم­های مرتبط را تهیه و به سهولت در اختیار مراجعه­ کنندگان قرار دهند.
 
۵ ـ تمامی تقاضاهای مراجعین (اعم از مکتوب یا الکترونیک)، باید ثبت شده و شماره پیگیری در اختیار آنان قرار داده شود. همچنین دستگاه­های اجرایی باید به روشنی، مراجعین را با فرآیند رسیدگی، واحد و فرد رسیدگی کننده به تقاضای آنها آشنا سازند.
 
۶ ـ رسیدگی به تقاضای مراجعین باید بلافاصله بعد از ثبت آن با رعایت نوبت و ترتیب آغاز شود. چنانچه تقاضا یا مدارک ناقص بوده و نتوان رسیدگی را ادامه داد، لازم است سریعاً مراتب به اطلاع متقاضی رسانده شده و تکمیل اطلاعات و مدارک از وی درخواست شود.
 
۷ـ دستگاه­های اجرائی مکلفند خدمات خود را در همه روزهای کاری و در طول ساعات اعلام شده به طور پیوسته ارائه دهند و تعطیلی موقت ارائه خدمات در اوقات اداری، حتی به مدت کوتاه مجاز نیست.
 
۸ ـ دستگاه­های اجرائی باید با بررسی و بازنگری مکرر فرآیندهای ارائه خدمت خود، نسبت به روان سازی و حذف رویه­ های زاید یا مخل در خدمت ­رسانی مطلوب به مردم اقدام نمایند.
 
۹ـ چنانچه کارمند یا مأمور ارائه خدمات عمومی به هر علتی در محل کار خود حاضر نباشد، مقام مافوق او باید ترتیبی اتخاذ کند که ارائه خدمات به مراجعین متوقف یا موکول به مراجعه مجدد نشود.
 
۱۰ـ در ساعات مراجعه مردم، همواره باید مقام تصمیم ­گیر و امضاء کننده یا مقامات مجاز از سوی ایشان در محل ارائه خدمت حضور داشته باشد.
 
۱۱ـ تمامی کارکنان مکلف به راهنمایی و ارائه کمک­های ضروری به مراجعین هستند و چنانچه تقاضای مراجعین در حیطه وظایفشان نباشد، باید آنها را به نحو مناسب راهنمایی کنند.
 
۱۲ـ کارکنان دستگاه­های اجرائی باید از انجام امور شخصی در منظر مراجعین و به طورکلی در ساعات اداری اجتناب کنند.
 

ماده۷ـ حق حفظ و رعایت حریم خصوصی همه افراد
 
۱ـ اگر فردی اثبات  کند که  اطلاعات  شخصی  مربوط  به  او نادرست ، ناقص  یا روزآمد نیست، دستگاه اجرایی دارنده  اطلاعات، باید نسبت به اصلاح اطلاعات مذکور اقدام نماید. چنانچه  فرد و دستگاه دربارة  صحیح ، کامل  و روزآمد بودن اطلاعات جمع آوری شده اختلاف داشته باشند، فرد می تواند از دستگاه بخواهد تا ادعای  وی  در این زمینه، در پروندة  او منعکس  شود. چنانچه  اطلاعات  شخصی  وی  در اختیار دیگر دستگاه­های اجرایی قرار گیرد اعتراض  فرد نیز باید به  آنها  منعکس  گردد.
 
۲ـ جمع ­آوری اطلاعات  شخصی از افراد  توسط دستگاه­های اجرایی، تنها در حد ضرورت و  با استفاده  از طرق و وسایل  قانونی  و شفاف  مجاز بوده و استفاده  از وسایل  و روش های  غیرقانونی  و نامتعارف ممنوع  است. این اطلاعات تا حد امکان، باید از خود اشخاص اخذ و جمع آوری  شود.
 
۳ـ دستگاه­های اجرایی باید اطلاعات  شخصی  افراد را فقط  در جهت  منظور و هدف اولیه از جمع آوری  آنها به  کار برده و نباید برای  اهداف  و مقاصد دیگر از آنها استفاده  و یا در اختیار سایر دستگاه­ها و اشخاص غیرمسئول  قرار دهند.
 
۴ـ دستگاه­های اجرایی باید تدابیر ضروری  جهت پیشگیری از مفقود شدن، افشا یا سوء استفاده از اطلاعات افراد، که به مناسبت وظایف و اختیارات خود از آن­ها مطلع شده­ اند را اتخاذ کنند.
 
۵ ـ رهگیری و شنود ارتباطات  اینترنتی، تلفنی و کلامی­ ـ حضوری  افراد در دستگاه­های اجرایی ممنوع است و در صورت ضرورت، در چارچوب قوانین مربوطه انجام خواهد گرفت.
 
۶ ـ دستگاه­های اجرایی مجاز به  استفاده  از نظارت های  الکترونیکی مغایر با حریم شخصی  افراد نیستند مگر آنکه بر مبنای  دلایل قوی، احتمال ارتکاب  فعالیت های  مجرمانه  در محیط  کار از قبیل  سرقت ، تخریب  اموال  یا سوء استفاده  از اموال محل کار وجود داشته،  یا این امر برای  تأمین  امنیت  و بهداشت  محل  کار یا کارکنان  ضروری  باشد.
 
۷ـ در صورت ضرورت برای اِعمال نظارت الکترونیکی و نصب دوربین، دستگاه اجرایی باید مراتب را با هشدار مکتوب و استفاده از علایم قابل رویت، به  اطلاع  مردم و مراجعین برساند.
 

ماده۸ ـ حق آگاهی به موقع از تصمیمات و فرآیندهای اداری و دسترسی به اطلاعات مورد نیاز
 
۱ـ مردم حق دارند بر اساس اطلاعاتی که دستگاه­های اجرائی در دسترس قرار می­ دهند یا منتشر می­کنند، برنامه­ های خود را تنظیم کنند. چنانچه دستگاهی بر خلاف اطلاعاتی که قبلاً اعلام کرده و آن اطلاعات، مبنای تصمیمات و اقدامات مردم قرارگرفته عمل نماید، باید پاسخگو باشد.
 
۲ـ در راستای تحقق نظارت واقعی مردم، دستگاه­های اجرایی باید به طور سالانه، گزارش عملکرد خود را در دسترس عموم قرار دهند.
 
۳ـ با رعایت قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات مصوب سال ۱۳۸۸ و آیین نامه­ های اجرایی آن و سایر قوانین و مقرراتی که حق دسترسی افراد به اطلاعات موجود در دستگاه­های اجرایی را تصریح کرده ­اند، دستگاه­های اجرایی موظفند اطلاعات درخواستی مردم را در دسترس آنها قرار دهند.
 
۴ـ به موجب ماده (۱۰) قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات، هر دستگاه اجرایی باید راهنمای دسترسی مردم به اطلاعات خود مشتمل بر انواع و اشکال اطلاعات موجود در آن موسسه و نیز نحوه دسترسی به آن­ها را در سامانه اطلاع رسانی خود منتشر کرده و به صورت مکتوب نیز در اختیار متقاضیان قرار دهد.
 
۵ ـ برای آشنا نمودن مردم با حقوق خود و فرآیندهای اداری، دستگاه­های اجرایی باید به آموزش همگانی از طریق وسایل ارتباط­ جمعی اقدام، تا مردم ضمن آشنایی با حقوق و تکالیف خود در تعامل با آن سازمان، انتظارات خود را تنظیم نمایند.
 
۶ ـ اطلاعات مورد نیاز مردم می­بایست از طرق مختلف نظیر موارد ذیل در اختیار آنها قرار داده شوند:
 
الف ـ نصب تابلو راهنما در مبادی ورودی و معرض دید مراجعین و نیز تارنما (وب سایت) و درگاه (پُرتال) اینترنتی.
 
ب ـ تهیه و توزیع بروشور و کتاب راهنمای مراجعین.
 
ج ـ راه اندازی خط تلفن گویا.
 
د ـ  نصب نام، پست سازمانی و رئوس وظایف متصدیان انجام کار در محل استقرار آنان.
 
۷ـ دستگاه­های اجرایی باید در ابلاغ تصمیمات خود به مراجعین، ضمن رعایت نکات زیر، نسخه­ای از تصمیم اتخاذ شده را به ذینفع تحویل نمایند.
 
الف ـ  تاریخ و شماره تصمیم.
 
ب ـ مشخصات متقاضی.
 
ج ـ مستندات قانونی و استدلال­های منجر به تصمیم اتخاذ شده.
 
د ـ مفاد اصلی تصمیم.
 
هـ ـ اعلام مرجع و مهلت اعتراض به تصمیم.
 
و ـ نام و سمت صادرکننده ابلاغیه.
 
۸ ـ دستگاه­های اجرایی مکلفند فرآیند انجام کار مراجعین را  به صورت مرحله به مرحله، از طرق مقتضی نظیر ارسال پیامک به اطلاع آن­ها برسانند.
 
۹ـ دستگاه­های اجرایی مکلفند اطلاعات راجع به نحوه استفاده مردم از خدمات و فرآیندهای اداری، نحوه مشارکت در آنها و نحوه اعتراض به تصمیمات و اقدامات خود را در اختیار عموم قرار دهند، به نحوی که امکان تصمیم­ گیری آگاهانه را برای آنها فراهم کنند.
 
۱۰ـ دستگاه­های اجرایی باید متناسب با مراجعات، به منظور بهبود مستمر نظام ارائه خدمت و افزایش رضایت­مندی مراجعان، به طرق مناسب اطلاع ­رسانی نموده و حسب میزان اهمیتی که اطلاع مردم از فعالیت­های آنها دارد، جلسات پرسش و پاسخ با اصحاب رسانه برگزار کنند.
 
۱۱ـ در جلسات پرسش و پاسخی که از سوی سخنگوی دستگاه اجرایی یا روابط عمومی دستگاه برگزار می­شود، نباید تبعیضی از حیث دعوت، شرکت، طرح پرسش، ارائه پاسخ و سایر موارد، علیه رسانه ­های منتقد صورت گیرد.
 
۱۲ ـ دستگاه­های اجرایی باید در فعالیت­های اطلاع­رسانی خود نکات زیر را مورد توجه قرار دهند:
 
الف ـ مفید بودن اطلاعات قابل دسترس یا ارائه شده؛ یعنی اطلاعاتی که علم به آن­ ها، توان تشخیص و قضاوت و آگاهی افراد را افزایش می­دهد.
 
ب ـ درست بودن اطلاعات ارائه شده؛ بدین معنا که هم اسناد و مدارک و ابزارهای حاوی اطلاعات باید واقعی و صحیح بوده و هم مفاد و مندرجات آن­ها عاری از خدشه باشد.
 
ج ـ به روز بودن اطلاعات قابل دسترس یا ارائه شده؛ یعنی اطلاعات باید حاوی آخرین تحولات، مصوبات، اصلاحیه­ ها و تفسیرها باشد.
 
د ـ به موقع بودن اطلاع ­رسانی؛ یعنی اطلاعات باید در زمانی که نیاز به آن وجود دارد ارائه شود به نحوی که مخاطبان، فرصت معقول برای واکنش و تصمیم­ گیری پس از آگاه شدن از آن را داشته باشند.
 
هـ ـ کامل بودن اطلاع ­رسانی؛ یعنی تمام اطلاعاتی که واکنش یا اقدام یا تصمیم مخاطبان به آن­ها منوط است، نظیر زمان، مکان، اسناد و ادله، هزینه و مدارک هویتی لازم، به صورت یکجا اعلام شوند.
 

ماده۹ـ حق اظهارنظر آزاد و ارائه پیشنهاد در مورد تصمیمات و فرآیندهای اداری
 
۱ـ هر فردی حق دارد در صورت مشاهده یا اطلاع از تخلفات اداری و نقض قوانین و مقررات در هر یک از دستگاه­های اجرایی، موارد مشاهده یا اطلاع خود را به مراجع نظارتی درون سازمانی و برون سازمانی گزارش کند.
 
۲ـ شهروندان حق دارند تا سیاست­ها، فرآیندها، تصمیمات و اقدامات دستگاه­های اجرایی را نقد نموده و نظر انتقادی خود را در چارچوب مقررات ابراز کنند.
 
۳ـ دستگاه­های اجرایی به آزادی بیان نظرهای شخصی، ارزیابی­ های انتقادی و پیشنهادهای اصلاحی مراجعین و  رسانه­ ها احترام گذاشته و فضای تحمل نظرات مخالف را در درون خود نهادینه کنند.
 
۴ـ دستگاه­های اجرایی باید از نصب هرگونه آگهی در محیط­ های اداری که مراجعین را از بیان نظر انتقادی منع کرده یا بترساند، اجتناب کنند.
 
۵ ـ دستگاه­های اجرایی موظفند هنگام ورود مراجعین، برگ نظرسنجی (به صورت فیزیکی یا الکترونیکی) در اختیار آنها قرار دهند و نظر ایشان را در خصوص نحوه گردش کار، تطبیق یا عدم تطبیق آن با اطلاعات اعلام شده قبلی و رفتار متصدیان انجام کار جویا شوند و نتایج آن را به طور منظم در اصلاح فرآیندها و تشویق و تنبیه کارکنان خود مورد استفاده قرار دهند.
 
۶ ـ دستگاه­های اجرایی می­بایست حسب شرایط، نسبت به راه ­اندازی، استقرار و یا روزآمدکردن سیستم­های ارتباط دوسویه نظیر صندوق پیشنهادها و انتقادها، پست صوتی و درگاه (پُرتال) سازمانی، به منظور ارائه شناسنامه خدمات و فعالیت­ها و اخذ دیدگاه­های مردم اقدام نمایند.
 

ماده۱۰ـ حق مصون بودن از شروط اجحاف آمیز در توافق­ها، معاملات و قراردادهای اداری
 
۱ـ دستگاه­های اجرایی باید از تحمیل قراردادهای اجحاف آمیز به مردم خودداری کنند. منظور از قرارداد اجحاف آمیز قراردادی است که به موجب آن دستگاه اجرایی با استفاده از موقعیت برتر خود یا  ضعف طرف مقابل، شرایط غیرعادلانه­ای را به ایشان تحمیل  کند.
 
۲ـ قراردادهایی که شروط زیر در آنها گنجانده شوند، اجحاف آمیز تلقی می­گردند:
 
الف ـ شرطی که به موجب آن، دستگاه اجرایی طرف مقابل خود را به انجام یا عدم انجام کاری متعهد می سازد که پیش از انعقاد قرارداد هیچ فرصتی برای آگاه شدن از مفاد آن شرط نداشته است.
 
ب ـ شرطی از سوی دستگاه اجرایی که طرف مقابل آن به دلیل کهولت سن، بیماری، ناتوانی ذهنی، فشارهای روانی، کم سوادی، بی سوادی یا جهل نسبت به امور مرتبط، از ارزیابی مفاد یا آثار آن ناتوان باشد.
 
ج ـ شرطی که به موجب آن، هیچ نسخه ای از قرارداد در اختیار طرف دیگر قرارداد قرار نمی گیرد.
 
د ـ شرطی که به موجب آن، دستگاه اجرایی خود را مجاز می سازد تا در زمان تحویل کالا یا ارائه خدماتی که قرارداد آن قبلاً منعقد شده است، به تشخیص خود و رأساً قیمت را افزایش دهد.
 
هـ ـ شرطی که به موجب آن، دستگاه اجرایی، حق مراجعه به مراجع قضایی را از طرف دیگر سلب ­نماید.
 
وـ شرطی که به موجب آن، دستگاه اجرایی خود را مجاز بداند هر زمان که بخواهد یک­ طرفه قرارداد را فسخ کند بدون آنکه خسارت عادلانه ­ای از این بابت به طرف دیگر قرارداد بپردازد.
 
ز ـ شرطی که به موجب آن، دستگاه اجرایی خود را حتی درصورت ارتکاب تقصیر، از مسؤولیت معاف سازد.
 
ک ـ شرطی که به موجب آن، حقوق معنوی ناشی از مالکیت های فکری، بدون پرداخت بهای عادلانه به دستگاه اجرایی منتقل  شود.
 
ل ـ شرطی که بدون وجود هر گونه توجیه معقول، استفاده طرف قرارداد از تضمین یا بیمه ای که به موجب مقررات به نفع او برقرار شده است را غیرممکن یا بسیار دشوار   سازد.
 
ث ـ واحدهای حقوقی، امور قراردادها و یا عناوین مشابه در دستگاه­های مشمول این مصوبه مکلفند بر اساس مفاد این ماده نسبت به بازبینی و اصلاح فرم قراردادهای خود اقدام نمایند.
 

ماده۱۱ـ حق اشخاص توان­خواه در برخورداری از امتیازات خاص قانونی
 
۱ـ دستگاه­های اجرایی مکلفند مطابق مفاد آیین نامه اجرایی ماده (۲) قانون جامع حمایت از حقوق معلولان (شماره ۱۴۲۷۷/ت ۳۱۹۶۰ ﻫـ مورخ ۱۳۸۴/۳/۹ و اصلاحیه آن به شماره  ۴۵۵۱۵/ت۴۷۴۵۷ک مورخ ۱۳۹۱/۳/۸)، به سرعت دسترسی اشخاص توان­خواه (معلول) به محیط­های ارائه خدمت را از جمیع جهات تسهیل کنند.
 
۲ـ دستگاه­های اجرایی باید در ساختمان­ها و محیط کاری خود، علائم و اشکالی را که برای اشخاص توان­خواه به آسانی قابل فهم و خواندن باشد نصب کنند.
 
۳ـ دستگاه­های اجرایی باید حسب میزان و نوع مراجعات اشخاص توان­خواه، آموزش­های کافی را به کارکنان خود در خصوص نحوه رفتار با این مراجعه ­کنندگان ارائه دهند.
 
۴ـ دستگاه­های اجرایی باید سامانه­ ها و فناوری­های اطلاعات و ارتباطات خود را جهت استفاده مستقلانه اشخاص  توان­خواه از خدمات آنها ارتقاء دهند.
 

ماده۱۲ـ حق رسیدگی به موقع و منصفانه به شکایات و اعتراضات
 
۱ـ مردم حق دارند در تمامی مراجع اداری که به اختلاف، اعتراض یا شکایت آنها رسیدگی می­کنند از رسیدگی منصفانه و بیطرفانه برخوردار شده و حقوق آن­ها رعایت شود.
 
۲ـ هر فردی در همه مراحل رسیدگی اداری حق استفاده از وکیل را دارد و باید از مهلت کافی جهت تنظیم و تکمیل پرونده، ارائه ادله، معرفی شهود یا پاسخ به مطالب مطرح شده علیه خود برخوردار باشد.
 
۳ـ شخصی که در چارچوب قوانین و مقررات و بدون استفاده از الفاظ توهین­ آمیز، از تصمیمات و اقدامات دستگاه اجرایی یا فرد مسئول در سطح رسانه­ ها انتقاد می­کند، نباید به دلیل این انتقاد، با تعقیب یا پیامد اداری یا قضایی از سوی مسئولین دستگاه مواجه شود.
 
۴ـ در صورت بروز اختلاف بین مراجعان و متصدیان ارائه خدمت، مسئول واحد ذی­ربط باید بلافاصله به موضوع رسیدگی و آن را در چارچوب مقررات و با رعایت اخلاق اسلامی حل و فصل نماید.
 
۵ ـ اعتراض شخصی که مدعی است در حق او ظلم شده، باید توسط مدیران و کارکنان دستگاه­های اجرایی با مدارا و  اخلاق اسلامی، تحمل و با سعه صدر پاسخ داده شود.
 

ماده۱۳ـ حق جبران خسارات وارده در اثر قصور یا تقصیر دستگاه­های اجرائی و کارکنان آن­ها
 
۱ـ دستگاه­های اجرایی مکلفند حسب وظایف قانونی خود، در صورت وجود احتمال هرگونه تهدید علیه سلامت عمومی و یا بلایای طبیعی، نسبت به پیش­ بینی و هشدار به موقع و راه­های دفع یا رفع آن به عموم مردم و به خصوص افراد در معرض تهدید، اقدام نمایند.
 
۲ـ دستگاه­های اجرایی، مسئول  جبران  خساراتی  هستند که  در نتیجة  عیب  و خرابی  اشیاء یا اموال  منقول  یا غیرمنقول  متعلق  یا تحت  تصرف  آن­ها، به  جان ، مال  و سایر حقوق دیگران  وارد می شود.
 
۳ـ مطابق فصل دهم از کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی تحت عنوان «تقصیرات مقامات و مأمورین دولتی»، دستگاه­های اجرایی مسئول  جبران  آن دسته از خسارات  مادی ، معنوی  و بدنی  هستند که  مستخدمان  و کارکنان  آن­ها در نتیجة  بی احتیاطی ، بی مبالاتی  یا عدم  رعایت  قوانین ، مقررات  یا نظامات  مربوط ، در حین  انجام  وظیفه  یا به  مناسبت  آن  به  دیگران  وارد یا در نتیجة  نقص  یا کمبود غیرمتعارف  امکانات  و وسایل ، به  اشخاص  وارد می شود.
 
۴ـ دستگاه­های اجرایی باید در حفاظت از اشیاء، اموال، اسناد، مدارک و اطلاعاتی که در جهت انجام مأموریت­های خود از مردم دریافت می­کنند، تدابیر و احتیاط های  متعارف  را به  عمل  آورند.
 

فصل چهارم ـ انتظارات از شهروندان برای رعایت حقوق دیگر شهروندان در نظام اداری
 

ماده۱۴ـ از شهروندان انتظار می­رود به منظور احترام و رعایت حقوق سایر افراد در مراجعه به دستگاه های اجرایی، نکات ذیل را مورد توجه قرار دهند:
 
۱ـ به منظور رعایت حقوق سایر شهروندان و مساعدت در تأمین بهتر حقوق خود‏‏‏، همکاری لازم را در رعایت نظم و نوبت، ارائه مدارک هویتی برای ورود و خروج، ارائه اطلاعات و مدارک صحیح‏، به موقع و کامل برای تسریع در ارائه خدمت داشته باشند.
 
۲ـ تصمیمات و اقدامات اداری مادام که نقض نشده ­اند، محترم شمرده شده و رعایت شوند و اعتراض به تصمیمات و اقدامات و درخواست تجدیدنظر در آنها با طرق پیش­بینی شده در قوانین و توسل به مراجع قانونی صورت گیرد.
 
۳ـ خدمات و درخواست­های اداری تنها در محیط اداری مطالبه شده و از درخواست خدمت توسط کارکنان در خارج از محیط اداره اجتناب شود.
 
۴ـ به منظور مساعدت برای تأمین حقوق شهروندان در نظام اداری؛ کلیه آحاد جامعه در صورت مشاهده یا اطلاع از تخلفات اداری و نقض قوانین و مقررات در دستگاه­ های اجرایی، لازم است مشاهده یا اطلاع خود را به مراجع ذیربط گزارش کنند.
 
۵ ـ شایسته است جهت تسریع در رسیدگی، موارد مربوط به تخلفات اداری و نقض قوانین و مقررات، ابتدا به مراجع نظارتی درون سازمانی هر دستگاه گزارش و در صورت عدم دریافت پاسخ قانع کننده، به مراجع نظارتی برون­ سازمانی ارائه شود.
 

تبصره ـ عدم ترجیح شهروندان به یکدیگر توسط مدیران و کارکنان دستگاه­های اجرایی در مراحل رسیدگی، الزامی است.
 

فصل پنجم ـ سازوکار اجرایی حقوق شهروندی در نظام اداری
 

ماده۱۵ـ قلمرو شمول مصوبه
 
تمامی دستگاه­های اجرایی موضوع بند (ب) ماده (۱) قانون برگزاری مناقصات مصوب سال ۱۳۸۳ و دستگاه­های موضوع تبصره ذیل آن و نیز سایر دستگاه­هایی که به نحوی از بودجه عمومی دولت استفاده می کنند، مشمول این مصوبه بوده و در این تصویب نامه، «دستگاه اجرایی» نامیده می­شوند.
 
تبصره: دستگاه­های اجرایی موظفند در چارچوب وظایف نظارتی خود بر مراکز ارائه دهنده خدمات عمومی، مؤسسات خصوصی حرفه­ای عهده­ دار ارائه خدمات، نهادهای صنفی و هر نوع مراکز یا مؤسساتی که با اخذ مجوز از دستگاه­های اجرایی، به ارائه خدمت به مردم می­پردازند، رعایت تمام یا بخش­های مرتبط این مصوبه را از سوی آنها الزامی و بر این امر نظارت کنند.
 

ماده۱۶ـ مسئولیت و فرآیند اجرا
 
۱ـ بالاترین مقام دستگاه اجرایی، مسئول اجرای این مصوبه بوده و مدیران و کارکنان دستگاه­های اجرایی مشمول در تمامی سطوح سازمانی، مکلف به رعایت مفاد آن هستند؛ همچنین مدیران موظفند متناسب با اختیارات، مأموریت­ها و وظایف محوله، در جهت حسن اجرای  این مصوبه، رفع  موانع  و همچنین ارزیابی  نحوه اجرای آن، اقدامات  لازم اعم از برنامه ­ریزی، سازماندهی، بهبود روش­ها، آموزش کارکنان و تجهیز واحدهای مدیریت عملکرد، بازرسی و رسیدگی به شکایات (یا عناوین مشابهرا مطابق با دستورالعمل­های ابلاغی سازمان اداری و استخدامی کشور، از جمله دستورالعمل اصلاح فرآیندها و روش های انجام کار، دستورالعمل استاندارد تارنماهای دستگاه­های اجرایی و درگاه­های استانی، آیین­نامه اجرایی تبصره (۱) ماده (۲۵) قانون مدیریت خدمات کشوری و سایر موارد ابلاغی، انجام  دهند.
 
۲ـ دستگاه­های اجرایی مکلفند با اهتمام و اقدام سریع در جهت توسعه دولت الکترونیک، نیاز به مراجعه حضوری مردم را به حداقل برسانند.
 

ماده۱۷ـ ایجاد میز خدمت
 
۱ـ در آن دسته از دستگاه­های اجرایی که به طور متعارف مراجعین زیادی دارند؛ لازم است علاوه بر رعایت مفاد این مصوبه، واحد هماهنگ ­کننده ای تحت عنوان «میز خدمت» با حضور کارشناسان مطّلع دستگاه، با اعطای اختیارات لازم تعبیه شود، به نحوی که مراجعین ضمن استقرار در محل انتظار مناسب، حتی ­المقدور بدون حضور در واحدهای داخلی دستگاه، خدمت یا پاسخ مورد نیاز خود را صرفاً از طریق این میز دریافت نمایند. «میز خدمت» عهده دار وظایف مشروح زیر می باشد:
 
الف ـ ارایه اطلاعات و راهنمایی های لازم به مراجعین در ارتباط با امور مربوط.
 
ب ـ دریافت مدارک و درخواست های مراجعین.
 
ج ـ انجام امور و درخواست های متقاضیان در صورت امکان و در غیر این صورت، اعلام تاریخ مراجعه بعدی یا زمان ارایه خدمت نهایی به مراجعین.
 
د ـ دریافت نتایج اقدامات انجام شده از واحدهای ذیربط و اعلام آن به مراجعین.
 
هـ ـ هدایت مراجعین به واحدهای مرتبط در موارد ضروری پس از انجام هماهنگی با واحد ذیربط.
 
۲ـ واحدهای مدیریت عملکرد، بازرسی و رسیدگی به شکایات یا عناوین مشابه در دستگاه های اجرایی موظفند هر ۳ ماه یک­بار گزارشی از عملکرد «میز خدمت» را به بالاترین مقام دستگاه ارایه دهند.
 

ماده۱۸ـ مسئولیت راهبری و نظارت
 
۱ـ مسئولیت هدایت، راهبری، پیگیری و نظارت بر اجرای این مصوبه در سطح ملی به عهده سازمان اداری و استخدامی کشور و در سطح استان به عهده استاندار است.
 
۲ـ نظارت نظام یافته بر حسن اجرای این مصوبه و ارتقای مستمر حمایت از حقوق مردم در نظام اداری، تهیه و ابلاغ شیوه نامه­ های اجرایی و همچنین تدوین برنامه های اطلاع رسانی، آموزش و فرهنگ­سازی بر عهده سازمان اداری و استخدامی کشور است و سازمان می­تواند کارگروه­های ضروری را با حضور نمایندگان دستگاه­های اجرایی و همچنین تشکل­های مردم نهاد قانونی تشکیل دهد. همچنین سازمان با اعزام بازرسان و گروه­های بازرسی مطلع و مجرب، بر حسن اجرای این مصوبه در دستگاه­های مشمول نظارت خواهد کرد.
 
۳ـ وزارت کشور موظف است با همکاری سازمان اداری و استخدامی کشور زمینه شکل­گیری تشکل­های مردم نهاد در امر مراقبت از حقوق شهروندان در نظام اداری را فراهم نماید، به گونه­ای که این تشکل­ها بتوانند در چارچوب موازین قانونی برای تأمین حقوق شهروندان در نظام اداری، ایفای نقش نمایند.
 
۴ـ بالاترین مقام دستگاه­های اجرایی مشمول و استانداران موظفند گزارش­های تحلیلی نحوه اجرای مصوبه را به صورت دوره­ای تهیه و به سازمان اداری و استخدامی کشور ارسال نمایند.
 
۵ ـ پس از دریافت و تجمیع گزارش­های دستگاهی و استانی، گزارش تحلیلی ­­ـ تفصیلی نحوه اجرای مصوبه در سطح ملی به صورت سالانه،  توسط رئیس سازمان اداری و استخدامی کشور به رئیس­ جمهور، شورای عالی اداری و هیأت وزیران ارایه خواهد شد.
 
۶ ـ سازمان اداری و استخدامی کشور موظف است با همکاری مرکز آمار ایران سالیانه نسبت به اجرای طرح افکارسنجی و سنجش میزان رضایت مردم از عملکرد دستگاه­های اجرایی در سطوح ملی و استانی اقدام و نتایج به دست آمده را به تفکیک دستگاه­ها و استان­ها به هیأت­ وزیران ارائه نماید.
 

ماده۱۹ـ ضمانت اجرا
 
نقض یا عدم رعایت حقوق و الزامات مندرج در این مصوبه و دستورالعمل­های آن؛ در چارچوب ماده (۲۰) آیین نامه اجرایی قانون رسیدگی به تخلفات اداری کارمندان، حسب مورد از مصادیق بندهای ماده (۸) قانون رسیدگی به تخلفات اداری کارمندان محسوب می­شود و شکایات واصله از مردم یا دستگاه­های نظارتی، ضمن بررسی و تطبیق با مقررات توسط واحدهای ذیربط، برای احقاق حقوق آنان از منظر تخلفات مدیران و کارکنان دستگاه­های اجرایی، در هیأت­های رسیدگی به تخلفات اداری مربوط مورد رسیدگی قرار خواهند گرفت.
 

تبصره۱ـ در مورد مراکز و مؤسسات کارگزاری موضوع تبصره ذیل ماده (۱۵) این تصویب­ نامه مطابق مقررات و ضوابط اعطای مجوز مربوطه اقدام خواهد شد.
 

تبصره۲ـ اجرای این ماده نافی حقوق قانونی مردم برای مراجعه و طرح شکایات احتمالی در سایر مراجع قانونی و قضایی نمی­ باشد.
 
55 -2046.574.5 - 1
مصوبات شورای انقلاب
قوانین و مقررات و دستورالعملهای تخصصی
تاریخ تصویب : 1359/3/1
آیین نامه ارجاع کار به مهندسان مشاور و کارشناسان

آیین‌نامه ارجاع کار به مهندسان مشاور و کارشناسان   1359/03/01

‌شورای انقلاب جمهوری اسلامی ایران در جلسه مورخ 59.3.1 بنا به پیشنهاد شماره 55 -2046.574.5 - 1   
مورخ 59.2.30 سازمان برنامه و‌بودجه و به استناد ماده 22 قانون برنامه و بودجه کشور آیین‌نامه ارجاع کار به مهندسان مشاور و کارشناسان را به شرح زیر تصویب نمودند.


‌فصل اول - تعاریف

‌ماده 1 - منظور از مشاوره یا مهندس مشاور کلیه اشخاص حقیقی یا حقوقی هستند که در آیین‌نامه تشخیص صلاحیت و طبقه‌بندی مهندسان مشاور‌ و کارشناسان تعریف شده‌اند.

ماده 2 - اصلاحات دیگری که در این آیین‌نامه به کار رفته طبق مفاد قانون برنامه و بودجه کشور تعریف خواهند شد.

‌فصل دوم - خدمات ارجاعی به مهندسان مشاور و کارشناسان

‌خدمات ارجاعی به مهندسان مشاور و کارشناسان به دو دسته تقسیم می‌شود:
‌الف - خدمات تحقیقاتی و بنیادی
ب - خدمات اجرایی

ماده 3 - خدمات تحقیقاتی و بنیادی که بر مبنای نتایج حاصل از آنها تصمیم‌گیری کلی در مورد برنامه‌ها و شناخت طرحها به عمل می‌آید شامل‌موارد زیر است:

1-  مطالعات برنامه‌ریزی شامل شناخت و بررسی مسائل، شناسایی محدودیتها و امکانات، ارائه سیاست‌ها و خط‌مشی‌ها و راه‌حلهای کلی و توجیه‌مقدماتی طرحها می‌باشد که بر مبنای نتایج حاصل از این بررسیها تصمیم لازم در مورد انجام مطالعات توجیه اقتصادی و فنی طرحهای معین و یا انجام‌مطالعات مراحل دیگر آن طرحها اتخاذ خواهد شد. انواع این مطالعات عبارتند از: مطالعات منطقه‌ای، اجتماعی اقتصادی و نظایر آن.
2-  مطالعات تحقیقاتی شامل خدمات و بررسیها و مطالعات، آزمایشهای لازم به منظور شناخت مسائل اجتماعی، اقتصادی، فنی و یا پژوهشهای مورد‌نیاز طرحها و یا یافتن راه حل مناسب برای مسائل معین می‌باشد، نتایج حاصل از این نوع مطالعات بر حسب مورد در برنامه‌ریزی و پیشبرد برنامه‌های‌عمرانی و بهره‌وری بیشتر طرحها و نظائر آن مورد استفاده واقع خواهد شد.
3-  مطالعات مربوط به مدیریت و بهبود وضع اداری شامل بررسی وضع موجود و شناخت هدفها و مسئولیتها و وظائف دستگاه مورد بررسی، تعیین‌محدودیتها و امکانات و ارائه پیشنهادات و راه‌حلهای مناسب در مورد تشکیلات و روشها و احتیاجات و برنامه‌ها و همچنین وسائل و تجهیزات مورد‌نیاز مدیرت بهتر و تهیه برنامه‌های آموزشی و کمک به آموزش افراد و کارکنان می‌باشد.


‌ماده 4 - خدمات اجرایی
‌این خدمات با توجه به مراحل مختلف اجرای طرحهای به چند قسمت به شرح زیر تقسیم می‌گردند:

1-  مطالعات شناسایی طرح (‌مرحله شناسایی)
‌مطالعات شناسایی شامل بررسیها، مطالعات، تحقیقات و آزمایشهای لازم به منظور تعیین هدف طرح، شناخت اجزاء متشکله، ستاده‌ها و داده‌ها و‌همچنین امکانات فنی اجرایی با توجه به مصالح ساختمانی و تجهیزات و نیروی انسانی و تکنولوژی مورد نیاز و سایر امکانات و محدودیتها و بالاخره‌برآورد حدود سرمایه‌گذاری، زمان اجرا محاسبات اقتصادی، تعیین بهره‌وری و تعیین اثرات اجتماعی و اقتصادی ناشی از اجرای طرح و همچنین اثرات‌ متقابل روی طرحهای دیگر و یا در ارتباط با آنها می‌باشد. حاصل این مطالعات به صورت گزارشی تدوین می‌گردد که مبنای اتخاذ تصمیم در مورد‌اقدامات بعدی خواهد بود.
2-  مطالعات مقدماتی طرح (‌مرحله یک)
‌پس از شناخت طرح و تعیین مشخصات کلی آن بر مبنای بررسیهای شناسایی کلی و یا مطالعات توجیهی فنی و اقتصادی خاص، مطالعات مرحله یک‌طرح انجام خواهد شد. خدمات مربوط به مطالعات مقدماتی شامل بررسیها، مطالعات تحقیقات و آزمایشهای لازم به منظور طراحی و تهیه نقشه‌های مقدماتی و مشخصات‌کلی و تعیین محلهای مناسب و برآورد کلی ابعاد و حجم کار و هزینه‌های هر یک از راه‌حل‌های پیشنهادی و همچنین مقایسه و تعیین نکات مثبت و‌منفی هر راه حل و بازده اقتصادی و اثرات اجتماعی هر یک از آنها می‌باشد.تهیه کننده طرح مقدماتی مناسبترین راه حل را با ذکر دلایل لازم توصیه می‌نماید. مطالعات، تحقیقات، نقشه‌برداری‌ها و بررسیها و آزمایشهای این مرحله‌باید تا حدی کامل باشد که برآورد هزینه‌ها اعم از هزینه دوره اجرای طرح و هزینه دوره بهره‌برداری تا حد قابل قبول دقیق باشد تا اتخاذ تصمیم منطقی‌میسر گردد نتیجه این مطالعات و همچنین مبانی محاسبات و برآوردها و روش انجام مراحل بعد به صورت گزارش تدوین می‌گردد. پس از تصویب این‌گزارش توسط دستگاه اجرایی (‌یا مجری طرح) و انتخاب راه حل مناسب نقشه‌ها و مشخصات و برآورد کلی ابعاد و حجم کار و هزینه‌های مربوط به راه‌حل  انتخاب شده، مبنای تهیه نقشه‌ها و اسناد و مشخصات اجرایی قرار خواهد گرفت.

تبصره - در پاره‌ای از طرحها، تفکیک مرحله شناسایی و مرحله یک (‌به صورت دو مرحله جداگانه) ضروری نبوده و این دو مرحله توأماً در یک مرحله‌صورت خواهد گرفت.

3-  خدمات مربوط به تهیه نقشه‌ها و اسناد و مشخصات اجرایی طرح (‌مرحله 2)
این خدمات طبق نتایج حاصل از مطالعات مرحله 1 (‌موضوع بند 2) به علم خواهد آمد و شامل انجام مطالعات و بررسیها و تحقیقات و نقشه‌برداریها و‌آزمایشهای لازم به منظور تهیه کلیه اسناد عملیات اجرایی طرح از جمله، پیمان، شرایط عمومی و خصوصی پیمان و نقشه‌های اجرایی و مشخصات‌فنی، نقشه محل و زمین و نتایج آزمایشها و برنامه زمانی اجرای کار، منابع تهیه مصالح، برآورد مقادیر کار و برآورد دقیق هزینه اجرا می‌باشد. نتیجه این‌مطالعات به صورت گزارش منضم به مجموعه کامل اسناد عملیات اجرایی تدوین خواهد گردید. این گزارش باید شامل نحوه تهیه اسناد عملیات‌اجرایی، روش نتیجه‌گیری از تحقیقات آزمایشها، محاسبات فنی و تأسیساتی و روش تعیین برآورد و نتایج قیمت‌گیری در مورد ماشین‌آلات و تجهیزات‌و همچنین روش آزمایشهای مورد نیاز ضمن اجرا و استاندارها و معیارهایی که در طراحی به کار رفته و همچنین دستورالعمل در مورد نکاتی که ضمن‌اجرا باید از طرف دستگاه نظارت رعایت شود و رواداریهای(تولرانسها) قابل قبول و هر گونه توصیه و پیشنهادی که اجرای کار را به نحوی مطلوب‌می‌رساند باشد.

4-  خدمات مربوط به نظارت بر اجرای طرح (‌مرحله 3)
این مرحله پس از تصویب گزارشها و نقشه‌ها و مشخصات و سایر اسناد عملیات اجرایی مشروح در مرحله 2 (‌ موضوع بند 3) و حصول اطمینان از مهیا‌بودن زمین و یا محل اجرای طرح، تأمین حقوقی ارتفاقی و اجاره ساختمان شروع خواهد شد. خدمات فنی مورد نیاز نظارت بر اجرای عملیات بر حسب مورد بعضاً یا کلاً شامل اقدامات زیر خواهد بود:
‌الف - تکثیر اسناد و مدارک مناقصه.
ب - همکاری با دستگاه اجرایی در انتخاب پیمانکاران ذیصلاح برای دعوت به مناقصه و انجام تشریفات و تعیین برنده مناقصه و عقد پیمان با‌پیمانکار.
پ - نظارت بر حسن اجرای کار و مطابقت عملیات انجام شده با مشخصات فنی و برنامه‌های زمانی و ارسال گزارشهای لازم.
ت - سرپرستی و نظارت مستمر بر کار پیمانکار تا پایان عملیات اجرایی
ث - تهیه نقشه‌های تکمیلی و جزئیات مورد نیاز اجرای کار
ج - پیشنهاد تغییرات و یا کاهش و افزایش مقادیر کار در صورت لزوم
چ - رسیدگی به دعاوی پیمانکاران و اظهار نظر نسبت به آنها
ح - نظارت بر انجام آزمایشهای لازم از نظر کنترل کیفیت عملیات انجام شده
خ - تهیه و تأیید صورت وضعیت‌ها
‌د - تهیه صورت مجلس‌ها و دستور کار آنها
‌ذ - انجام خدمات مربوط به تحویل موقت و نظارت بر رفع نواقص و تحویل قطعی
‌ر - نظارت بر بهره‌برداری آزمایشی در تحویل موقت
‌ز - پیشنهاد کار بهره‌برداری به کارفرما و تهیه برنامه آموزش آنها
‌ژ - تهیه دستورالعمل‌های بهره‌برداری
س - تهیه گزارش خلاصه اقدامات انجام شده شامل نکات مهم و قابل توجه فنی و اجرای طرح، مشکلاتی که حین اجرا با آن مواجه شده و توصیه در‌موارد مشابه و همچنین صورت هزینه‌های انجام شده و مقایسه آن با برآوردهای اولیه و دلایل افزایش یا کاهش آن،
تغییر کارها و علل آن و علل تأخیر و‌راه جلوگیری از آن و یا دلایل تسریع و همچنین محاسبه بهره‌وری تأسیسات بر مبنای هزینه‌های انجام شده و شرایط روز و توصیه راجع به توسعه‌های‌بعدی.


‌تبصره - مهندس مشاور موظف است که گزارش موضوع این بند را در دو نسخه به دستگاه اجرایی مربوط و سازمان ارسال نماید.

5-  خدمات مربوط به دوره بهره‌برداری و نگهداری (‌مرحله 4)
در مواردی که ماهیت کار و شرایط اقتضا کند می‌توان برای دوره محدود از خدمات مهندسان مشاور در بهره‌برداری و نگهداری از تأسیسات ایجاد شده‌استفاده نمود. خدمات ارجاعی بر حسب مورد ممکن است شامل تعیین و انتخاب کادر بهره‌برداری و آموزش آنها، کمک به بهره‌برداری و نگهداری‌تأسیسات و نیز تهیه فهرست و تجهیزات و مصالح لازم برای بهره‌برداری و نگهداری و نظائر آن باشد. این خدمات بر حسب مورد ممکن است همزمان با‌خدمات مرحله 3 انجام گیرد به نحوی که در شروع مرحله بهره‌برداری و نگهداری، وسائل و کادر بهره‌برداری و نگهداری آماده به کار باشد.

‌ماده 5 - سایر خدمات
در صورتی که خارج از موارد مذکور در مواد 3 و 4 احتیاج به خدمات مهندسان مشاور باشد لزوم استفاده از این مهندسان مشاور و تعیین حدود و‌خدمات آنان با تأیید سازمان خواهد بود.


‌فصل سومانتخاب و ارجاع کار به مهندسان مشاور

‌ماده 6 - سازمان برای انتخاب مهندس مشاور، کمیته‌ای به نام "‌کمیته انتخاب مشاوران" مرکب از نمایندگان مشروحه زیر تشکیل می‌دهد:
1-  مسئول دفتر امور مشاوران سازمان یا نماینده او (‌به عنوان رییس کمیته) .
2- نماینده مدیریت مربوطه در سازمان.
3- نماینده دفتر امور پیمانکاران سازمان.
4-  نماینده دستگاه اجرایی ذیربط یا نماینده و مجری طرح.


‌تبصره 1 - در صورتی که کمیته نتواند در انتخاب مشاور با اکثریت آراء تصمیم اتخاذ نماید، رائی که رییس کمیته موافق با آن است ملاک‌تصمیم‌گیری خواهد بود.
‌تبصره 2 - وظائف دبیرخانه کمیته به عهده دفتر امور مشاوران است.
‌تبصره 3 - سازمان می‌تواند تمام یا قسمتی از اختیارات خود را در زمینه انتخاب مهندس مشاور بر اساس دستورالعمل انتخاب و ارجاع کار به‌مهندسان مشاور به دستگاه‌های اجرایی واگذار نماید. در آن صورت دستگاه‌های اجرایی ملزم به رعایت کلیه مفاد دستورالعمل‌ها و ضوابط سازمان‌خواهند بود.

‌ماده 7 - دستورالعمل تعیین ضوابط انتخاب و ارجاع کار به مهندسان مشاور با رعایت مفاد این آیین‌نامه توسط کمیسیون تدوین ضوابط (‌شروع در‌ماده 8 آیین‌نامه تشخیص صلاحیت و طبقه‌بندی مهندسان مشاور و کارشناسان) تهیه و پس از تصویب کمیته مذکور در ماده 7 آیین‌نامه مذکور به مورد‌اجرا گذاشته خواهد شد.

ماده 8 - ارجاع کار و عقد قرارداد با مهندسان مشاور منتخب، توسط دستگاه اجرایی براساس دستورالعمل‌های و ضوابط سازمان صورت خواهد‌گرفت.

‌ماده 9 - در موارد استثنایی که به علت ماهیت کار، انجام خدمات مورد نیاز توسط مهندسان مشاور ایرانی مقدور نباشد  و استفاده از مشاوران‌خارجی به تشخیص بالاترین مسئول دستگاه اجرایی اجتناب‌ناپذیر باشد، در این صورت دستگاه اجرایی موظف است پیشنهاد خود را با دلایل توجیهی‌آن، متضمن مراحل و شرح خدمات و مبلغ کل کار مورد نظر به سازمان ارسال و به منظور انتقال تکنولوژی تعداد متخصصین خارجی و ایرانی را که در‌مدت زمان اجرای قرارداد روی این طرح کار می‌کنند، تعیین و به سازمان ارسال نماید. سازمان پیشنهاد دستگاه اجرایی را در کمیته مذکور در ماده 6 این‌آیین‌نامه مطرح و کمیسیون مذکور نتیجه بررسی خود را طی گزارشی به شورای عالی فنی جهت اتخاذ تصمیم نهایی ارسال خواهد داشت.
‌سازمان در صورت لزوم نظر مشورتی جامعه را در مورد ارجاع کار به مهندسان مشاور خارجی کسب خواهد نمود.

ماده 10 - وزیر یا رییس دستگاه اجرایی و یا مجری طرح، انتخاب مهندس مشاور را به مسئولان مربوط در دستگاه اجرایی و مهندس مشاور ابلاغ‌می‌نماید. دستگاه اجرایی حداکثر ظرف مدت دو ماه مفاد قرارداد و حق‌الزحمه مهندس مشاور را بر مبنای شرایط کلی و ضوابط و معیارهای موضوع ماده 23‌قانون برنامه و بودجه کشور و یا ضوابط موجود سازمان تعیین و کار مورد نظر را ارجاع و قرارداد لازم را جهت امضاء آماده و مبادله می‌نماید و در غیر‌اینصورت مراتب را همراه با دلایل توجیهی جهت اتخاذ تصمیم به سازمان اعلام می‌دارد.

‌تبصره 1 - متن ابلاغ انتخاب مهندس مشاور باید به نحوی باشد که قبل از امضاء و مبادله قرارداد هیچگونه تعهدی برای طرفین ایجاد ننماید.
‌تبصره 2 - دستگاه‌های اجرایی باید یک نسخه رونوشت ابلاغ انتخاب مهندس مشاور را همزمان با ابلاغ و همچنین دو نسخه از قرارداد با مهندس‌مشاور را همزمان با مبادله قرارداد و نیز دو نسخه از تصویب‌نامه پایان کار هر مرحله و ابلاغ شروع مرحله بعدی را برای اطلاع به سازمان دفتر امور‌مشاوران ارسال دارند.

‌فصل چهارم - ضوابط انتخاب مهندسان مشاور ایرانی

ماده 11 - مهندسان مشاور ایرانی با توجه به مجموع ضوابط زیر انتخاب می‌گردند:
1-  صلاحیت فنی و حرفه‌ای
‌مهندسان مشاور باید در رشته مورد نظر از طرف سازمان ذیصلاح شناخته شده باشند و از عهده انجام آن کار به نحو شایسته برآیند و دارای حسن سابقه‌در دستگاه‌های اجرایی باشند.
2-  ادامه کار
‌در صورتی که خدمات مورد نظر مربوط به مراحل 3 یا 4 مشروح در ماده 4 بوده و مهندس مشاور مرحله قبلی را به نحو شایسته و رضایت‌بخشی به‌تشخیص دستگاه اجرایی (‌یا مجری طرح) انجام داده باشد انتخاب همان مهندس  مشاور برای ادامه خدمات اولویت خواهدداشت.
3-  حجم کار
‌در شرایط مساوی بین چند مهندس مشاور، مهندس مشاوری در انتخاب اولویت خواهد داشت که کار کمتری داشته باشد.
4-  وضع جغرافیایی کار
انتخاب مهندس مشاور حتی‌الامکان با توجه به منطقه‌ای که اکثریت فعالیت مشاور در آن جا متمرکز است صورت خواهد گرفت و حتی‌المقدور از‌ واگذاری‌ها کارها در مناطق متفرق و درو از یکدیگر به یک مهندس مشاور خودداری خواهد گردید.
5- تخصص‌ها
‌در صورتی که انجام خدمات مربوط به کار مورد نظر به تخصصهای چند گونه‌ای احتیاج داشته باشد، ارجاع آن کار به مهندس مشاوری که از طرف‌سازمان در آن تخصصها ذیصلاح باشد نسبت به کنسرسیومی متشکل از چند مهندس  مشاور ذیصلاح که در مجموع واجد تخصصهای مربوط به آن کار‌باشند در شرایط مساوی اولویت خواهد داشت در این صورت صلاحیت کنسرسیوم‌ها باید قبلاً به تأیید سازمان برسد.
انتخاب مهندس مشاور با توجه به توزیع عادلانه کار بین مهندسان مشاور انجام خواهد گرفت و بدین منظور سازمان موظف است‌مهندسان مشاور را با توجه به حجم کارهای در دست اقدام، تجربه و کادر فنی و کارآیی تفکیک نموده و در صورت نیاز به صورت فهرست‌های کلی نیز‌در اختیار دستگاه‌های اجرایی قرار دهد.

تبصرهانتخاب مهندسان مشاور استانی و نیز ارجاع کار و عقد قرارداد با آنها بر اساس دستورالعمل‌ها و ضوابط سازمان  صورت خواهد گرفت.

ماده 12 - دستگاه‌های اجرایی نباید به مهندسان مشاوری که ارجاع کار به آنها از طرف سازمان به طور موقت یا دائم منع شده است کاری ارجاع‌نمایند.

ماده 13 - در مواردی که بین شرکاء و یا مدیران مهندس مشاور اختلافاتی بروز نماید که بالمآل در صلاحیت و کارآیی مهندسین مشاور تأثیر می‌کند‌دستگاه‌های اجرایی موظفند نظرات خود را جهت بررسی و طرح در کمیسیون موضوع ماده 19 آیین‌نامه تشخیص صلاحیت اعلام نمایند و کمیته‌انتخاب مشاوران (‌موضوع ماده 6 این آیین‌نامه) با توجه به تصمیم کمیته ماده 7 آیین‌نامه تشخیص صلاحیت، نسبت به تعیین تکلیف نهایی و نحوه‌ادامه کار اقدام خواهد نمود.

‌ماده 14 - سازمان مجاز است در قالب مفاد این آیین‌نامه دستورالعملهای لازم را تهیه و به دستگاه‌های اجرایی ابلاغ نماید.

‌ماده 15 - مهندسان مشاور موظفند مفاد این آیین‌نامه و دستورالعملها و بخشنامه‌ها را و اطلاعیه‌هایی که بر اساس این آیین‌نامه از طرف سازمان تهیه‌و به آنها ابلاغ می‌گردد رعایت نمایند.

‌ماده 16 - کلیه دستگاه‌های اجرایی همچنین دستگاه‌هایی که دارای مقررات خاص مالی و استخدامی و معاملاتی مربوط به خود بوده و شمول‌ مقررات مستلزم ذکر نام آنها است مکلفند مفاد آیین‌نامه ارجاع کار به مهندسان مشاور و کارشناسان و دستورالعمل‌های مربوطه را رعایت نمایند.